Budżet Miasta Szczecin

Budżet Miasta Szczecin – plan przychodów i wydatków szczecińskiej gminy miejskiej, przyjmowany (lub nie) przez Radę Miasta w formie uchwały budżetowej, która przygotowuje i przedkłada Prezydent Miasta. Istotną rolę w przygotowaniu i realizacji budżetu odgrywa Skarbnik Miasta. Budżet gminy jest rocznym planem:

• dochodów i wydatków miasta;
• przychodów i wydatków zakładów i jednostek budżetowych;
• budżetów środków specjalnych i funduszów celowych.

Odpowiedzialność za opracowanie budżetu i jego realizację spoczywa na Prezydencie Miasta, który w szczególności ogłasza roczny budżet miasta oraz sprawozdanie z jego wykonania. Ważny udział w tworzeniu budżetu ma Skarbnik Miasta Szczecin.

• Przygotowywaniem, przyjmowaniem i wprowadzaniem zmian w budżecie miejskim oraz jego realizacją regulują w szczególności dwie ustawy: ustawa z 8 marca 1990 o samorządzie terytorialnym oraz ustawa o finansach publicznych.
• Na podstawie przyjętej uchwały budżetowej miasto samodzielnie prowadzi jawną gospodarkę finansową. Celem uchwalania i realizacji budżetu jest realizacja zadań, jakie stoją przed miastem i jego organami oraz jednostkami pomocniczymi. Uchwały i zarządzenia organów gminy dotyczące zobowiązań finansowych muszą wskazać źródła, z których zobowiązania te zostaną pokryte. Realizujący budżet Prezydent Miasta może m.in. zgłaszać propozycje zmian w budżecie gminy, a także - w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy - zaciągać zobowiązania mające pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej wydatkach oraz emitować papiery wartościowe. Prezydent jest także dysponentem środków rezerwowych budżetu miasta, a w przypadkach określonych ustawą może blokować środki budżetowe.
• Obowiązkiem Prezydenta Szczecina jest ogłoszenie uchwały budżetowej i sprawozdania z jej wykonania, a ponadto Prezydent Szczecina może konsultować projekt budżetu Szczecina z mieszkańcami.
• Od roku 2000 uchwały i inne dokumenty budżetowe Szczecina dostępne są w Biuletynie Informacji Publicznej UM Szczecin. Od 2005 roku Budżet Miasta Szczecin prezentowany jest w formie zadaniowej.

Budżet przed 1945

do końca XVIII wieku

• Gospodarka finansowa Szczecina opierała się na różnorodnych podatkach, cłach i mytach pobieranych przez właścicieli miasta i władze miejskie. Po zdobyciu Szczecina przez Prusy (1713) nastąpiła przebudowa dotychczasowych danin – trwało to do początków XIX w. Z systemem poboru danin miejskich (i państwowych) oraz ich wydatkowaniem wiązał się szereg konfliktów, zarówno wewnątrz społeczności miejskiej, jak też pomiędzy władzami miasta a władzami państwowymi (książętami zachodniopomorskimi (królami szwedzkimi i pruskimi, a nawet okupantami francuskimi w okresie napoleońskim). Bywało jednak i tak, że władze państwowe wspierały miasto, udzielając mu różnych przywilejów (np. przywilej składu), a nawet wspierając bezpośrednio (szczególnie w sytuacjach kryzysów wojennych). Ostateczny bilans tych przychodów i rozchodów jest jednak dość trudny do uchwycenia z powodu braku dokumentów oraz skomplikowanych zależności pomiędzy tym, co miasto otrzymywało, a co przekazywało do skarbców władców ze swoich przychodów.

wiek XIX i XX (przed 1945)

• W latach 1810 – 1820 ostatecznie został uregulowany pruski system podatkowy. Ordynacja miejska z 1808 roku określiła zasady gospodarowania wpływającymi i wypływającymi z kasy miejskiej środkami finansowymi, a władze miejskie otrzymały obowiązek corocznego sporządzania budżetu miasta (rok gospodarczy zaczynał się 1 kwietnia a kończył 31 marca). Zmiany w budżecie mogły być dokonywane wyłącznie za zgodą rady miejskiej. W tym okresie pobierano w Szczecinie cztery podatki bezpośrednie (gruntowy, przemysłowy, stemplowy i pogłówny) oraz cztery pośrednie (cło, od soli i napojów alkoholowych oraz tytoniu, rzeźny i od przemiału). Podatki stopniowo ulegały zmianom wynikającym z ustawodawstwa ogólnopaństwowego lub uchwał rady miejskiej.
• Dopiero w 1832 Andreas Friedrich Masche uporządkował finanse miejskie i od tego roku zaczęto regularnie drukować sprawozdania budżetowe.
• Zasadniczo dochody miasta opierały się na wpływach z podatków oraz na dochodach płynących z z miejskiej własności gruntów i lasów, na opłatach z wagi miejskiej i portu, na czynszach z kamienic oraz odsetkach z pożyczek udzielanych przez władze miejskie. Wpływami pozabudżetowymi były nadwyżki budżetowe z poprzedniego roku oraz pożyczki zaciągane u obywateli miasta i w skarbie państwa.
• Wśród wydatków najpoważniejsze miejsce zajmowały wydatki na cele oświatowe i potrzeby socjalne oraz infrastrukturę (wodociągi,kanalizacja, gaz).
• Cechą charakterystyczną gospodarki finansowej Szczecina w tym czasie było stale rosnące zadłużenie, które częściowo było pokrywane z dotacji państwowych i pozyczkami.
• W II połowie XIX w. dochody Szczecina opierały się na podatkach bezpośrednich (dochodowym, gruntowym, przemysłowym, klasowym i od budynków) oraz podatkach pośrednich (obrotowym, od piwa, od psów, od prowadzenia wyszynku, od działalności rozrywkowej).
• Ówczesne wydatki to przede wszystkim administracja miasta, kościoły, szkoły i szpitale, wydatki komunalne (kanalizacja, wodociągi i drogi).
• Pierwsza wojna światowa przyniosła całkowitą ruinę finansów miejskich Szczecina, a obciążenia wojenne i powojenne państwa oraz galopująca inflacja zdezorganizowały budżet. Dopiero niemiecka reforma walutowa i reforma finansów (1923 – 1925) nieco poprawiły sytuację, jednak kryzys gospodarczy (1929 – 1933) znów zwiększyły dysproporcje pomiędzy wydatkami a przychodami, głównie na skutek wzrostu potrzeb na opiekę socjalną i zapomogi dla bezrobotnych.
• W okresie pomiędzy I a II wojną światową podstawowym źródłem dochodów Szczecina nadal były podatki – łącznie 13. Reforma finansów z 1920 roku znacznie ograniczyła dochody, gdyż podatek dochodowy pobierany od obywateli Szczecina przejęło pastwo, jedynie 35% „zwracając” w postaci dotacji. Tym niemniej w 1934 pojawiła się nadwyżka w budżecie miasta i do 1939 budżet Szczecina był zrównoważony. Największe wydatki przeznaczone były na szkolnictwo, administrację miejską, zakłady komunalne, budownictwo i policję.
• Danych na temat budżetu w okresie II wojny brak. Wiadomo jednak, że miasto poniosło ogromne straty materialne, zubożała także ludność Szczecina.

Budżet po 1945

1945 - 1950

• Po włączeniu Szczecina do Polski budżet miasta był reformowany stosownie do zmian przepisów ogólnych oraz ustrojowych. W latach 1945 – 1950 gospodarka miasta, wzorem Polski sprzed 1939, posiadała znaczną samodzielność.
• Pierwszy szczeciński rok budżetowy (1 lipca 1945 – 31 marca 1946 był wyjątkowy, gdyż dochody własne miasta były niewielkie, a 81% pochodziło z subwencji i skarbu państwa. Pomimo to wydatki przekraczały przychody, przy czym 40% wydatków przeznaczonych było na administrację miasta.
• Kolejny rok budżetowy kończył się 31 grudnia 1946 (i tak było w następnych latach), przy czym budżet Szczecina uchwalony został przez Wojewódzką Radę Narodową (uchwałą z 9 marca 1946). * W latach powojennych największe wydatki (średnio ponad 60%) przeznaczane były na administrację i komunikację miejską. Znacznie mniej kosztowała Szczecin ochrona zdrowia (około 10%) oświata (wydatki rzędu 3%). Kasa miasta tylko w 1/5 zasilana była przychodami z podatków, natomiast większość przychodów pochodziła z kasy państwowej, przy czym w większości przeznaczano je na gospodarkę komunalną.
• W następnych latach szybko wzrastały przychody z majątku komunalnego oraz z pożyczek (ok. 1/3). Po stronie wydatków zwiększył się dwukrotnie udział oświaty i opieki społecznej. Nadal, dzięki subwencjom i dotacjom państwowym, utrzymywany był wysoki poziom inwestycji komunalnych.
• Instrukcja kancelarii Rady Państwa z 25 lipca 1950 zmieniła strukturę budżetów miejskich – zlikwidowano budżet nadzwyczajny, a w jego miejsce wprowadzono budżet inwestycyjny, który relatywnie zmniejszono ponad dwukrotnie.

1951 - 1954

• W roku 1950 zmieniono Konstytucję RP oraz zniesiono samorządy terytorialne w Polsce i aż do 1991 budżety gminne były częścią składową budżetu państwa, który dzielił się na centralny i terenowy.
• W tym okresie dochody własne Szczecina nadal w niepełna 1/5 pochodziły z podatków, a pozostałe były kierowane z budżetu wojewódzkiego. W strukturze wydatków 4/5 stanowiły wydatki bieżące, a pozostałe przeznaczano na inwestycje miejskie. W strukturze wydatków bieżących niemal połowę przeznaczano na gospodarkę komunalną, ¼ na służbę zdrowia, ok 11% na oświatę. Relatywnie znacznie zmniejszyły się wydatki na utrzymanie administracji – 15%.

1955 - 1974

• W 1955 roku miasto podzielono na 4 dzielnice, a budżet miasta miał charakter zbiorczy, uwzględniający ten podział. Jednocześnie zmniejszono dotacje, jednak wzrósł udział środków planowych z budżetu centralnego.
• W latach 1956 – 1960 Miasto przejęło wpływy z podatku gruntowego, obrotowego i dochodowego (tylko od przedsiębiorstw prywatnych i uspołecznionych podlegających MRN) oraz opłat skarbowych. W kolejnych latach udział dochodów własnych Miasta wzrósł do poziomu ok. 80 - 60%.
• W latach 1961 – 1970 nastąpiła stabilizacja zadań realizowanych przez Miasto, które m.in. przejęło z „województwa” niektóre przedsiębiorstwa, licea ogólnokształcące i zakłady opiekuńcze. Jednocześnie wycofano się z „powszechnego” budownictwa komunalnego, zachęcając Polaków do udziału w budownictwie spółdzielczym. Tm samym spadły nakłady na na gospodarkę komunalną (do ok. ¼ budżetu Szczecina), natomiast wzrosły nakłady na cele oświatowo-wychowawcze (w tym czasie wprowadzono 8.letnie szkoły podstawowe), socjalne i kulturę.

1975 - 1980

• W 1975 roku zlikwidowano powiaty i wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny Polski – zlikwidowano dzielnice miast i budżety ich rad narodowych. Jednocześnie budżet miasta zmniejszył się, gdyż część zadań własnych miasta przekazano do budżetu wojewódzkiego (w tym służba zdrowia).
• W roku 1980 nastąpił istotny spadek nakładów na remonty i inwestycje.

1981 – 1990

• Z początkiem lat 80. XX w. podjęto pierwsze próby reformowania gospodarki oraz systemu administracyjnego Polski . M.in. rozszerzono źródła dochodów własnych budżetu miasta o 85% podatków od płac, jednocześnie zmniejszając udział „centralnych” środków wyrównawczych i dotacji. W końcu lat 80. wydatki miasta niemal w całości (w zbliżonych udziałach) przeznaczano na oświatę i szkolnictwo oraz bieżące potrzeby komunalne.

1990 - 1995

• W 1990 całość budżetu Szczecin pochodziła z dochodów własnych, głównie z podatków od przedsiębiorstw uspołecznionych (50% ) i prywatnych (33%), a w 17% od mieszkańców. W tym roku 57% wydatków skierowano na oświatę i wychowanie, a 33% na gospodarkę komunalną.
• Miasto zaczęło ponosić wydatki na realizację zadań przypisanych samorządowi terytorialnemu, które obejmują wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielą się na:
  • własne - za które gmina samodzielnie odpowiada i finansuje je ze środków własnych budżetu,
  • zlecone - należące do administracji rządowej i finansowane z budżetu państwa, lecz wykonywane przez Miasto, które na ten cel otrzymują dotacje:
    • z mocy ustaw,
    • z mocy porozumienia zawartego pomiędzy Miastem a organem administracji rządowej, który określa wysokość dotacji i sposób finansowania zadań.
• W latach 1991 – 1995, w wyniku dokonanych zmian ustrojowych gminy uzyskały nie ma pełną samodzielność w pozyskiwaniu środków finansowych i ustalaniu wydatków budżetowych. Pierwszy samodzielny budżet rada miejska Szczecina uchwaliła na rok 1991. W tym budżecie dochody Miasta wyniosły niemal 80% z wpływów pochodzących z podatków lokalnych i państwowych pozyskiwanych na terenie Szczecina. Po stronie wydatków 41% zaplanowano na inwestycje, na bieżące wydatki komunalne 45% na oświatę 22% i 10% na administrację. W kolejnych latach znacznie wzrósł udział wydatków oświatowych (ale też wzrósł udział zadań i subwencji o tym charakterze).

1995 – 2000

• Wskutek wysokiego wzrostu inflacji na początku lat 90. XXw. oraz przejmowania nowych zadań przez Miasto (szczególnie w 1999, gdy Szczecin przejął zadania powiatu) w istotny sposób wzrastały kwoty przychodów i wydatków miejskich, przy czym budżet miasta w ostatnich latach tego okresu wykazywał deficyty, na których finansowanie Miasto zaciągało kredyty oraz wykorzystywało przychody z prywatyzacji majątku Miasta.

Źródła

• Tadeusz Białecki (red.): Encyklopedia Szczecina, T1 (A-O), Wyd. US-Instytut Historii, Szczecin 1999, s. 133-134, ISBN 83-87341-45-2
• Hubert Izdebski: Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2004, ISBN 83-7334-314-8

Zobacz też

• Skarbnik Miasta Szczecin
• Statut Miasta Szczecin
• Urząd Miasta Szczecin
• Skarbnik (samorząd)
• Budżet gminy
• Procedura budżetowa w Polsce

Linki zewnętrzne

• Statut Miasta Szczecin (2004; tekst jednolity) (dostęp: 6.08.2012)
• Zarządzenie nr 150/12 Prezydenta Miasta Szczecin z 2 2012 r. w sprawie podziału zadań i kompetencji oraz powierzenia prowadzenia określonych spraw Gminy Miasto Szczecin w imieniu Prezydenta Miasta Szczecin (dostęp: 6.08.2012)
• Joanna M.Salachna: Procedura uchwalania budżetu i jego zmian – kompetencje organów wykonawczych i stanowiących jednostek samorządu terytorialnego (w: Finanse Publiczne) (dostęp: 8.8.2012)

Autor opracowania: Wojciech Banaszak