Gryfici
Gryfici – jedna z najdłużej panujących w Europie (ponad 600 lat: od około 1046 do 1637) dynastii książęcych, wywodząca się spośród możnowładców współczesnego Pomorza Zachodniego. Jej nazwa pochodzi od herbu - Gryfa Pomorskiego, który od XII wieku był ich godłem rodowym i często widniał na godłach oraz w herbach należących do nich miast i ziem.
Najstarszy zapis historyczny mówiący o księciu pomorskim Siemomyśle (łac. Zemusil) pochodzi z 1046. [1].
Gryfici władali Pomorzem, a więc nadbałtyckimi terytoriami położonymi po obu stronach Odry. To powodowało, że w różnych okresach byli lennikami Polski oraz Cesarstwa Rzymskiego (Królestwa Niemieckiego). Księstwo Pomorskie było okresowo podzielone na dzielnice ze stolicami w Szczecinie, Wołogoszczy, Bardzie, Darłowie, Dyminie, Słupsku i Stargardzie Szczecińskim. Należy podkreślić, że ziemie Gryfitów siegały na zachodzie do Roztoku (niem. Rostock), a na wschodzie aż po Sławno (okresowo).
Ostatnim księciem Pomorza w linii męskiej był Bogusław XIV Towarzyski (ur. 31 marca 1580 w Bardo, zm. 10 marca 1637 w Szczecinie). Ostatnią władczynią z tego rodu była Anna de Croy (Gryfitka), córka Bogusława XIII. Zmarła 7 lipca 1660 roku w Słupsku. [2].
Ostatnim znanym przedstawicielem rodu Gryfitów był jezuita, Ernest de Croyengreif (zmarł bezdzietnie po roku 1680). Był nieślubnym synem (ale uznanym i uszlachconym) tytularnego biskupa kamieńskiego, księcia Rzeszy, Ernesta Bogusława de Croÿ i mieszczki, Doroty Levins z Roztoku.
Protoplaści Gryfitów
W rzeczywistości początki tej dynastii nie są znane i dlatego kilka sąsiednich narodów, w tym Polacy, próbowali dowodzić „stosownych” związków Gryfitów z własnymi rodami możnowładczymi, a nawet królewskimi. (Piastowie [3]) Między innymi Jan Długosz dowodził ich związków z małopolskimi Świebodzicami. Pewne jest natomiast, że na wczesnośredniowiecznym Pomorzu było kilka ośrodków o charakterze grodów książęcych (m.in. Gall Anonim „miastem królewskim” określił Białogard). Władanie nieznanych książąt zanotowano w źródłach z okresu podbojów Bolesława Krzywoustego w Kołobrzegu i Budzistowie oraz w Kamieniu Pomorskim.
Kronika Galla Anonima (napisana w 1113) wspomina imiona kilku książąt pomorskich:
- Świętobora, który jakoby rządził tylko w okręgu kołobrzeskim, ale miał pochodzić od władającego całym Pomorzem Zachodnim Siemomysła (łac. Zemusila); był silnie związany z Piastami. [4], [5]
- Gniewomira z Czarnkowa nad Notecią;
- nie znanego z imienia księcia obleganego w Kołobrzegu.
Dość często przyjmuje się, aczkolwiek niezbyt pewnie udokumentowaną, genealogię wywodzącą Gryfitów od Siemomysła [6], którego synem miał być wyżej wspomniany Świętobor „kołobrzeski”, a dalej znani już lepiej bracia Warcisław I i Racibor I.
Istnieją słabo udowodnione hipotezy, że władcami Pomorza mogli być także:
- Świętopełk, (syn Mieszka I);
- Wrytsleof, który przebywał w r. 1026 na dworze Kanuta II Wielkiego w Anglii (Kanut II Wielki był synem siostry Bolesława Chrobrego – Świętosławy (Sygrydy, Gunhildy);
- Dytryk, syn Świętopełka.
Za pewnego założyciela dynastii Gryfitów uważa się księcia Warcisława I. Został on odnotowany w dokumentach historycznych jako władca Pomorza, wspólnie z Raciborem I, w roku 1124. Gdy został zamordowany (1135) w Stołpiu nad Pianą (niem. Stolpe). [7] - władzę po nim przejął brat Racibor I, który do swojej śmierci (1155) sprawował opiekę nad nieletnimi synami Warcisława – Bogusławem I (początkowo objął władztwo nad Księstwem Szczecińskim, a następnie także dymińskim) i Kazimierzem I (objął Księstwo Dymińskie przy podziale Pomorza po śmierci Racibora I).
Dynastia Gryfitów
Nad całym Pomorzem panowali:
- Warcisław I 1106 (nie później niż 1124) - 1135
- Racibor I (1106) 1135 – 1155 (1156)
- Bogusław I i Kazimierz I 1155 (1156) – 1187
- Bogusław II i Kazimierz II 1187 – 1220/21
Po 1220 Księstwo Pomorskie ulega rozbiciu na mniejsze księstwa (okresowo jednoczone), z których najważniejsze były Księstwo Wołogoskie i Księstwo Szczecińskie. Całością Księstwa Pomorskiego władali:
- Barnim I Dobry 1264 – 1278 (w Szczecinie)
- Bogusław IV 1278 – 1295; od 1294 wspólnie z Barnimem II i Ottonem I
W 1295 księstwo podzielono na szczecińskie i wołogoskie (które ulegały dalszym podziałom). Zjednoczonym w roku 1478 Księstwem Pomorskim władali:
- Bogusław X 1478 – 1523
- Jerzy I i Barnim IX Pobożny 1523 - 1531
- Barnim IX Pobożny i Filip I Wołogoski 1531 - 1532
W 1532 Księstwo Pomorskie znów zostaje podzielone – do 1625
- Bogusław XIV 1625 – 1637
Linia szczecińska Gryfitów
- Warcisław I: 1106 (przed 1124) - 1134/35 (z siedzibą w Kamieiu Pomorskim, a po 1127 w Uznamiu (niem. Usedom)[8]
- Racibór I 1135/36 - 1155/56 (z siedzibą w Uznamiu)
- Bogusław I 1155/56 - 1187 (z siedzibą w Uznamiu i prawdopodobnie Szczecinie)
- Bogusław II 1187 - 1220/21
- Barnim I Dobry 1220/21 - 1278 (siedziba w Szczecinie)
- Bogusław IV 1254/55 – 1309
- Barnim II 1274 - 1295
- Otto I 1295 - 1344 [9]
- Barnim III Wielki 1344 - 1368
- Kazimierz III 1368 – 1372, z bratem Świętoborem I (III)
- Świętobór I (III) 1368 - 1372 – 1413, w tym z bratem Bogusławem VII 1373 – 1404
- Bogusław VII 1372–1404 z bratem Świętoborem I (z siedzibą w Grozwinie?)
- Otto II 1413–1428
- Kazimierz V 1413 – 1434, w tym z Ottonem II 1413 - 1428
- Joachim Młodszy 1434 - 1451
- Otton III 1451 - 1464
- Eryk II 1464–1474 (wołog.-słup.)
- Warcisław X Wołogoski 1464 – 1478 i Eryk II 1464 - 1474
- Bogusław X Wielki 1474 - 1523 (książę całego Pomorza od 1478)
- Jerzy I 1523-1531
- Filip I 1531 – 1532 (współrządca ze stryjem, Barnimem, później księstwo wołogoskie)
- Barnim IX/XI Pobożny (Stary) 1541 – 1569 (ale od 1523 jako współrządca Jerzego I - bez dzielnicy, a od 1532 objął ziemie na wschód od Odry);
- Jan Fryderyk 1569 - 1600
- Barnim X/XII Młodszy 1600-1603
- Kazimierz VII/IX 1603
- Bogusław XIII 1603 - 1606
- Filip II 1606 - 1618
- Franciszek I 1618 - 1620
- Bogusław XIV 1620 - 1637
Przypisy
- ↑ Edward Rymar: Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska, Szczecin 2005, s. 77, ISBN 83-87879-50-9
- ↑ Edward Rymar: Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska, Szczecin 2005, s. 474 – 476. ISBN 83-87879-50-9
- ↑ Edward Rymar: Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska, Szczecin 2005, s. 37-89, ISBN 83-87879-50-9
- ↑ Edward Rymar: Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska, Szczecin 2005, s. 89. ISBN 83-87879-50-9
- ↑ Thomas Kantzow: Pomerania – Kronika pomorska z XVI w., T. I (Księga 1 i 2). Wyd. Uniwersytet Szczeciński, Archiwum Państwowe, Szczecin 2005, s. 113, 119-120. ISBN 83-89341-18-2
- ↑ Jan M. Piskorski (red.): Pomorze Zachodnie poprzez wieki. Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin 1999, s. 33. ISBN 83-910291-0-7
- ↑ Stolpe (Stołpie nad Pianą) (dostęp: 18.07.2012)
- ↑ Tadeusz Białecki (red.): Encyklopedia Szczecina, T1 (A-O), Wyd. US-Instytut Historii, Szczecin 1999, s. 217, ISBN 83-87341-45-2
- ↑ Założył linię książąt szczecińskich; zob. E. Rymar, Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska. Szczecin 2005, 170.
Bibliografia
- Białecki T., (red.): Encyklopedia Szczecina. T. 1 (A-O). Wyd. US-Instytut Historii. Szczecin 1999.
- Piskorski J.M., (red.): Pomorze Zachodnie poprzez wieki. Zamek Książąt Pomorskich. Szczecin 1999.
- Rymar E., Rodowód Książąt Pomorskich. Książnica Pomorska. Szczecin 2005.
- Kantzow T., Pomerania – Kronika pomorska z XVI w.. T. I (Księga 1 i 2). Wyd. Uniwersytet Szczeciński, Archiwum Państwowe. Szczecin 2005.
Zobacz też
- Godło Miasta Szczecina
- Herb Szczecina
- Zamek Książąt Pomorskich
- Pomorze
- Gryfici
- Gryfici
- Warcisław I
- Bogusław XIV
Linki zewnętrzne
- Dynastia Gryfitów 1107-1637 (dostęp: 01.08.2012)
- Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie (dostęp: 01.08.2012)
- Urząd Miasta Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich (przewodnik) (dostęp: 01.08.2012)
- Mały herbarz Adama Kromera i przyjaciół: Herby Pomorza Zachodniego (dostęp: 01.08.2012)
- Warcisław Machura: Sarkofag Anny von Croy - herb Gryfitów „w głowach” (dostęp: 01.08.2012)
