Helena Kurcyusz

Z Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Helena Kurcyusz
Architekt
brak zdjecia
Data urodzenia 10 maja 1914
Miejsce urodzenia Sandomierz
Data śmierci 21 stycznia 1999
Miejsce śmierci Szczecin
Miejsce spoczynku Cmentarz Powązkowski w Warszawie (kwatera 201 rząd 2)


Helena Kurcyusz, ps. Helunia (1914-1999) – pierwsza architekt-urbanista powojennego Szczecina, animatorka życia artystycznego miasta, Pionier Miasta Szczecina

Życiorys

Helena Maria Kurcyusz urodziła się 10 maja 1914 roku w Sandomierzu. Była córką Zygmunta Słomińskiego, prezydenta Warszawy w okresie międzywojennym, zamordowanego przez hitlerowców, i Teresy z Paszkiewiczów Słomińskiej. Studiowała na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku była członkiem Pogotowia Technicznego niosącego pomoc rannym. Podczas wojny była żołnierzem AK. W październiku 1942 roku została aresztowana przez gestapo i uwięziona na Szucha i na Pawiaku. Od stycznia 1943 do kwietnia 1944 roku przebywała w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Opiekowała się grupą białoruskich chłopców. Dzięki prowadzonym przez nią zapiskom i rysunkom uratowano od zapomnienia wiele nazwisk więźniów obozowych, białoruskich dzieci i ich matek. Od drugiej połowy 1944 roku była więźniarką obozu kobiecego w Ravensbrück, a potem obozu w Neubrandenburgu. W latach 1975-1981 była świadkiem w procesie esesmańskiej załogi obozu, który odbywał się w Dűsseldorfie. Należała do grupy koronnych świadków oskarżenia esesmanek z załogi Majdanka – Herminy Braunsteiner-Ryan, zwanej przez więźniów „Kobyłą”, i Hildegardy Laechert, zwanej „Krwawą Brygidą”.

W maju 1945 roku, wracając z obozu, zatrzymała się w Szczecinie, aby spotkać się z koleżanką leżącą w szpitalu na Gumieńcach. Wówczas podjęła decyzję pozostania w mieście na stałe. Zamieszkała w willi przy ulicy Wyspiańskiego pod numerem 7. Początkowo pracowała w Wydziale Budownictwa Urzędu Miejskiego w Szczecinie. W 1946 roku została zatrudniona w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego jako główny urbanista województwa szczecińskiego. Opracowywała plany urbanistyczno-przestrzenne Szczecina i 71 miast Pomorza Zachodniego. Zajmowała się inwentaryzacją i ratowaniem zabytków Szczecina, m.in. pracowała przy zabezpieczaniu Zamku Książąt Pomorskich. Do emerytury była projektantem w Wojewódzkiej Pracowni Architektonicznej w Szczecinie. Nadała nazwy wielu ulicom i alejom miasta, m.in. Bohaterów Warszawy, Ku Słońcu, Wiatru od Morza, Jasne Błonia.

W 1947 roku założyła w Szczecinie Oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich. Przez kilka kadencji była jego przewodniczącą. Współorganizowała, a potem została członkiem honorowym Towarzystwa Urbanistów Polskich.

Była też współorganizatorką i autorką nazwy Klubu „13 Muz”, jedynego w tym czasie ośrodka kulturalnego Szczecina – zrzeszającego literatów, plastyków, aktorów, architektów, dziennikarzy i muzyków. Dzięki jej aktywności, m.in. jako prezesa Klubu, po 1956 roku nastąpiło odrodzenie działalności tej placówki, której stagnacja na początku lat 50. była spowodowana wprowadzeniem tzw. zasad realizmu socjalistycznego. W latach 70. pełniła rolę gospodyni w klubowych spotkaniach „Wieczór z gospodarzem”, w których uczestniczyli m.in. aktorzy Państwowych Teatrów Dramatycznych (inauguracja 27 listopada 1972). Czynnie działała także poza Klubem. W swoim domu przy ul. Wyspiańskiego prowadziła w latach 80. XX w. Salon Heleny Kurcyusz - miejsce spotkań towarzyskich ówczesnego środowiska kulturalnego miasta.

W 1998 roku nadano jej tytuł Pioniera Miasta Szczecina.

Zmarła 21 stycznia 1999 roku w Szczecinie. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w rodzinnym grobowcu (kwatera 201 rząd 2), w którym spoczywa obok matki, Teresy Słomińskiej, oraz Modesta Gramza, członka rodziny, pracownika dydaktycznego Wydziału Elektrycznego Politechniki Szczecińskiej.

  • Kartka pocztowa wysłana 9 lutego 1944 przez Helenę Kurcyusz z obozu na Majdanku – reprodukcja

  • W Klubie „13 Muz” w Szczecinie – fot. Marek Czasnojć (ze zbiorów Bogdana Bombolewskiego)



Twórczość (wybór)

Realizacje architektoniczne

  • 1964 – budynek przy ul. Herbowej 12 (współautor J. Owieśniak)



Publikacje i artykuły w prasie

  • 1960 – Kilka wspomnień z Majdanka 17 stycznia 1943 - kwiecień 1944, (maszynopis)
  • 1964 – Pierwsze lata, „7-my Głos Tygodnia” 1964 nr 42, s. 9
  • 1980 – Dziecięce komando [w:] Przeżyli Majdanek. Wspomnienia byłych więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku (wstęp, wybór i opracowanie Cz. Rajca, A. Wiśniewska), Lublin
  • 1988 – Helena Kurcyusz [w:] My z Majdanka. Wspomnienia byłych więźniarek, (praca zbiorowa pod red. Krystyny Tarasiewicz), Lublin
  • 1994 – Moje pierwsze lata w Szczecinie, Szczecin



Malarstwo

Czynnie uprawiała malarstwo (pejzaże, portrety, rysunki zabytków Pomorza Zachodniego). Dwukrotnie prezentowała swoje prace na indywidualnych wystawach w Szczecinie w 1970 i 1980 roku.

Dzieci z Białorusi (szkice obozowe - Majdanek 1943)

  • Wołodia Fiodorow

  • Walentyn Samsonow

  • Wasia Kozłow



Nagrody i wyróżnienia



Odznaczenia

  • Złota Odznaka Stowarzyszenia Architektów Polskich
  • Złota Odznaka Urbanistów Polskich



Ciekawostki

  • W 1987 roku w szczecińskim tygodniku „Morze i Ziemia” (nr 29 z dn. 22-28 lipca) ukazał się artykuł Andrzeja Androchowicza Monolog świadka zawierający obozowe przeżycia Heleny Kurcyusz
  • Helena Kurcyusz była bohaterką filmu Andrzeja Androchowicza Świadek.
  • W 2003 roku kamień na Cmentarzu Centralnym upamiętniający Helenę Kurcyusz poświęcił biskup Jan Gałecki
  • Imię Heleny Kurcyusz nosi uliczka położona pomiędzy al. Wojska Polskiego a ul. Wyspiańskiego
  • W dniu 23 marca 2011 roku, Danuta Łysakowska, członek Zespołu Literacko–Historycznego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku w Szczecinie wygłosiła wykład Helena Kurcyusz – pierwszy architekt w powojennym Szczecinie





Źródła

Bibliografia

Inne



IES64.png
Autor opracowania: Andrzej Androchowicz


Źródło: „http://pomeranica.pl/index.php?title=Helena_Kurcyusz&oldid=214614”