Państwowe Teatry Dramatyczne

Państwowe Teatry Dramatyczne w Szczecinie
Historia
Przedsiębiorstwo Państwowe Teatry Dramatyczne w Szczecinie powstało w 1952 roku w wyniku reorganizacji działającego od 1948 roku Państwowego Teatru Polskiego. Tuż po utworzeniu placówki, zespół artystyczny podzielono na dwie grupy:
- Teatr Polski (scena główna) z dotychczasową siedzibą przy ul. Swarożyca 5
- Teatr Współczesny z siedzibą w gmachu Muzeum Narodowego przy Wałach Chrobrego 3
Działał także Teatr Objazdowy (zwany często Sceną Objazdową), w którym grali aktorzy obu wymienionych scen. W pierwszych latach ze względu na lżejszy charakter repertuaru teatr ten prowadzony był we współpracy z Agencją Artystyczną „Artos” w Szczecinie.
Pierwszym dyrektorem PTD był Wacław Kozioł, który placówką kierował w latach 1952-1954. Za jego dyrekcji w 1952 roku roku przebudowano główną scenę PTD, salę Teatru Polskiego. W celu pogłębienia sceny, widownię zmniejszono o 101 miejsc.
Następcą Wacława Kozła został w 1954 roku aktor i reżyser Emil Chaberski. Z PTD był związany od 1952 roku. Początkowo piastował stanowisko kierownika artystycznego, aby w sezonie 1954/55 objąć stanowisko dyrektora naczelnego. Za jego kadencji szczecińskie teatry przygotowywały rocznie ponad 10 premier. W repertuarze tego okresu dominowała twórczość rosyjska i radziecka oraz współczesna polska dramaturgia socrealistyczna. Wystawiano także klasykę, m.in. Don Carlosa Fryderyka Schillera, Fantazego Juliusza Słowackiego i Wieczór Trzech Króli Williama Shakespeare'a. Repertuar klasyczny spotkał się ze zdecydowanie lepszym odbiorem publiczności, o czym może świadczyć 135 przedstawień Ich czworo Gabrieli Zapolskiej. Łącznie w 1954 roku zagrano 780 przedstawień, w tym 592 w Szczecinie i 188 w terenie. Spektakle obejrzało ok. 275 tys. widzów.

W wrześniu 1955 roku dyrektorem i kierownikiem artystycznym PTD został Ludwik Benoit, jego zaś zastępcą ds. artystycznych utalentowany przedwojenny aktor i reżyser Marian Godlewski. Obaj dyrektorzy także grali i reżyserowali. W czasie ich kadencji wystawiono kilkanaście bardzo interesujących sztuk, z których dwa przedstawienia Ostry dyżur Jerzego Lutowskiego i Skowronek Jeana Anouilha (oba w reż. Benoita), uważane są do dziś za jedne z najlepszych w dziejach sczecińskiej sceny. Ludwik Benoit zainaugurował również działalność Sceny Kameralnej (26 listopada 1955). Siedziba trzeciej sceny PTD mieściła się w sali Domu Kultury Kolejarza przy ul. Partyzantów 2. Teatrami dramatycznymi kierował Ludwik Benoit do 1957 roku. Wtedy to zarzucono mu zbyt wysokie koszty utrzymania teatru i niegospodarność. Wkrótce po tym aktor opuścił Szczecin. Z końcem roku zlikwidowano też Scenę Kameralną.
Po odejściu Ludwika Benoit do Łodzi, dyrekcję PTD objął Aleksander Rodziewicz. Aktor i reżyser, zwany jedną z najbardziej intensywnych osobowości w teatrze polskim (A. Grzymała-Siedlecki), dzięki swojemu autorytetowi i umiejętnościom organizatorskim, a także ciekawemu doborowi repertuaru (m.in. sięgał do sztuk zachodnich), wydźwignął szczeciński teatr z kryzysu i pozwolił mu zaistnieć na ogólnopolskiej mapie kulturalnej. Pod jego dyrekcją zrealizowano wiele wysoko ocenionych przez krytyków spektakli, m.in. Sen nocy letniej w reż. Zbigniewa Kopalki (1959), Pamiętnik Anny Frank w reż. Jana Maciejowskiego (1959), Kordiana w reż. Ryszarda Sobolewskiego (1960), Widok z mostu (1959), Zemstę (1960) i Wesele (1963) w reż. Józefa Grudy. Sam z dużym sukcesem wyreżyserował Cyda (1957), Beatrix Cenci i Marię Stuart (obie w 1959). Wiele z tych spektakli nagrodzono na ogólnopolskich i regionalnych festiwalach i przeglądach teatralnych. Do współpracy przy realizacji spektakli zaprosił Aleksander Rodziewicz 23 reżyserów, 18 scenografów i 11 kompozytorów. Nawiązując do swoich wcześniejszych doświadczeń, niektóre spektakle przygotowywał specjalnie z myślą o terenie. Mimo tego sukcesywnie zmniejszał działalność objazdową teatru (w 1958 roku ograniczono ją niemal do połowy). Zapoczątkował natomiast długoletnią współpracę szczecińskich teatrów z Teatrem Ludowym w Rostocku. Zaangażował się w inicjatywę zorganizowania w szczecińskim Klubie „13 Muz” Teatru Propozycji (1958). W czasie trwającej ponad sześć lat dyrekcji Aleksandra Rodziewicza, Państwowe Teatry Dramatyczne dały 80 premier (w tym 10 prapremier), na które złożyły się 4373 przedstawienia dla 1 305 830 widzów.
W 1963 roku dyrektorem PTD został Jan Maciejowski. Ten utalentowany i wszechstronny artysta ze Szczecinem był związany od 1956 roku. Do grudnia 1959 roku był reżyserem w Państwowych Teatrach Dramatycznych. Współpracował z Teatrem „13 Muz”, Teatrem Krypta, Operetką, a także z ruchem studenckim. Był wieloletnim jurorem Przeglądu Teatrów Małych Form Kontrapunkt w Szczecinie. Odegrał istotną rolę w powstaniu Ośrodka Telewizyjnego w Szczecinie. Po objęciu dyrekcji PTD wprowadził na szczecińską scenę kilka polskich prapremier dramaturgii światowej, m.in. Kolegów Wasilija Aksionowa i Jurija Stabawoja, Głód i pragnienie Eugèna Ionesco, Incydent w Vichy Arthura Millera, Który z nich? Michaela Mansfelda). Do pracy w Szczecinie zapraszał młodych, utalentowanych aktorów, z którymi miał możliwość współpracować wcześniej w innych teatrach Polski. Wkrótce stworzył silny trzon zespołu, który stanowili m.in. Krystyna Bigelmajer, Maria Chwalibóg, Włodzimierz Bednarski, Andrzej Kopiczyński, Zbigniew Mamont i Wacław Ulewicz. Wspólnie z wybitną scenograf Zofią Wierchowicz i wspomnianym zespołem aktorów, Jan Maciejowski wystawił głośne, później wielokrotnie nagradzane spektakle z cyklu szekspirowskiego - Otella, Ryszarda III i Henryka IV. Przedstawienia te stały się wydarzeniami kulturalnymi nie tylko w Szczecinie. Za sprawą Teatru Telewizji Szczecin (transmisje z teatru) nabrały rangi ogólnopolskiej. Dzięki działalności Jana Maciejowskiego, dyrektora i reżysera, wzrosło zainteresowanie teatrem szczecińskiej publiczności.
W latach 1969-1971 Państwowymi Teatrami Dramatycznymi w Szczecinie kierował Czesław Staszewski. W okresie jego dyrekcji PTD dawały około 12 premier rocznie. Podobnie jak jego poprzednik, Jan Maciejowski, Czesław Staszewski doceniał rolę telewizji. Na potrzeby Teatru Telewizji Szczecin wyreżyserował 10 widowisk i spektakli, dzięki czemu publiczność w całym kraju miała możliwość poznania zarówno autorów związanych ze Szczecinem (m.in. Ryszard Liskowacki, Władysław Wojciechowski, Józef Bursewicz, Wiesław Andrzejewski), jak i aktorów PTD. W 1971 roku Czesław Staszewski zrezygnował z kierowania PTD, ale na scenie Teatru Polskiego reżyserował do 1974 roku. Jego nastepcą na stanowisku dyrektora naczelnego został dotychczasowy kierownik artystyczny Józef Gruda, ze scenami PTD związany z przerwami od 1960 roku. Józef Gruda z sukcesem kontynuował dzieło swoich poprzedników. Na potrzeby teatru odkrył salę ks. Bogusława X w Zamku Książąt Pomorskich. Zrealizowane tu przedstawienia Hamleta i Snu nocy letniej Shakespeare,a oraz Cyd Corneille’a–Morsztyna–Słowackiego wystawiły Państwowym Teatrom Dramatycznymi jak najlepsze świadectwo. Ponownie rozsławiły szczeciński teatr zarówno w Polsce, jak i za granicą. Mimo różnorodnego i interesującego repertuaru, na początku lat siedemdziesiątych dał się zauważyć spadek frekwencji w szczecińskich teatrach. Liczba premier spadła do 10 rocznie, a 570 przedstawień obejrzało ok. 160 tys. widzów. Ograniczono także działalność Sceny Objazdowej. W 1973 roku 50 przedstawień obejrzało ok. 14 tys. widzów.
Ostatnim dyrektorem i kierownikiem artystycznym PTD mianowano aktora Bohdana Gierszanina. Jego kadencja na tym stanowisku trwała tylko kilka miesięcy. Wtedy podjęto decyzję o usamodzielnieniu się obu scen. Premierą Warszawianki Stanisława Wyspiańskiego (20 grudnia 1975) w Sali Bogusława na szczecińskim Zamku zakończono trwająca 23 lata działalność Państwowych Teatrów Dramatycznych w Szczecinie. Od 1 stycznia 1976 roku swoją działalność rozpoczęły dwie niezależne sceny - Teatr Polski i Teatr Współczesny.
W ciągu niemal ćwierćwiecza swojego istnienia, Państwowe Teatry Dramatyczne dały ponad 300 premier. Zagrano 14 tys. przedstawień na scenach stałych i ponad 2 tys. w terenie. Szacuje się, że obejrzało je łącznie ok. 5 mln widzów.
Sceny
- Teatr Polski - ul. Swarożyca 5, miejsc 517.
- Teatr Współczesny od 1950 roku mieści się w budynku Muzeum Narodowego przy Wałach Chrobrego 3, miejsc 497.
- Scena Kameralna mieściła się w (Domu Kultury Kolejarza) przy ul. Partyzantów 2, miejsc 380, działała w latach 1955-1967.
- Sala Księcia Bogusława mieści się w Zamku Książąt Pomorskich, jako scena teatralna działa od 1971 roku.
Wejście do Teatru Polskiego od strony ul. Swarożyca
Budynek Teatru Polskiego. Widok od strony Odry
Wejście do Teatru Współczesnego od strony Wałów Chrobrego
Budynek Muzeum Narodowego. Siedziba Teatru Współczesnego od 1950 roku
Sala Księcia Bogusława „odkryta” dla teatru przez Józefa Grudę
Dyrektorzy
- 1952-1954 – Wacław Kozioł
- 1954-1955 – Emil Chaberski – dyrektor, kierownik artystyczny, reżyser
- 1955-1957 – Ludwik Benoit – dyrektor, kierownik artystyczny, aktor, reżyser
- 1955-1956 – Marian Godlewski – z-ca dyrektora ds. artystycznych, aktor, reżyser
- 1957-1963 – Aleksander Rodziewicz – dyrektor, aktor, reżyser
- 1963-1969 – Jan Maciejowski – dyrektor, reżyser
- 1969-1971 – Czesław Staszewski – dyrektor, reżyser
- 1969-1971 – Józef Gruda – kierownik artystyczny, reżyser
- 1971-1975 – Józef Gruda – dyrektor, reżyser
- 1975-1976 – Bohdan Gierszanin – dyrektor, kierownik artystyczny, aktor
Reżyserzy (wybór)
- Ludwik Benoit
- Kazimierz Brodzikowski
- Tadeusz Byrski
- Emil Chaberski
- Marian Godlewski
- Wojciech Jesionka
- Jan Maciejowski
- Maria Straszewska
Scenografowie (wybór)
- Jan Banucha
- Zbigniew Bednarowicz
- Julita Fedorowicz
- Aleksander Fogiel – także aktor i reżyser
- Karol Frycz
- Janusz Adam Krassowski
- Zbigniew Miklasiński – także aktor
- Jadwiga Przeradzka
- Zenobiusz Strzelecki
- Jerzy Szeski
- Anna Walcuch
- Janusz Warpechowski
- Marcin Wenzel
- Zofia Wierchowicz
Kompozytorzy, twórcy oprawy muzycznej, kierownicy muzyczni (wybór)
- Edmund Borowski – kierownik muzyczny, kompozytor
- Jerzy Grzewiński
- Jan Janikowski – kierownik muzyczny, kompozytor
- Walerian Pawłowski – kompozytor
- Stefan Sutkowski - oprawa muzyczna
- Andrzej Trzaskowski – kompozytor
Choreografowie
- Zofia Kuleszanka
Zespół aktorski PTD w latach 1952-1975 (wybór)

- Maria Bakka (1959-1975)
- Włodzimierz Bednarski (1963-1969) – także reżyser
- Jan Berent (1952-1955) – także archiwista teatralny (1952-1968)
- Barbara Bieńkowska (1955-1964)
- Krystyna Bigelmajer (1961-1970)
- Hugo Bolek (1955-1960)
- Nina Burska (1952-1967) – także reżyser
- Krzysztof Chamiec (1955-1957)
- Danuta Chudzianka (1963-1970)
- Roman Cirin (1952)
- Maria Chwalibóg (1962-1969)
- Jan Daszewski (1952-1969)
- Krystyna Demska (1959-1962 i 1975) – także asystent reżysera
- Jadwiga Drac (1952-1973) – także choreograf
- Stanisława Engelówna (1952-1958)
- Jerzy Ernz (1970-1974)
- Rajmund Fleszar (1952-1954) – także asystent reżysera
- Mieczysław Antoni Gajda (1969-1975)
- Henryk Gęsikowski (1974-1975) – także asystent reżysera
- Marcin Godzisz (1954-1962)
- Roland Głowacki (1963-1976) – także asystent reżysera
- Nina Grudnik (1970-1975)
- Mirosław Gruszczyński (1971-1975)
- Irena Grzonka (1970-1975)
- Maria Homerska (1952)
- Bohdan Albert Janiszewski (1954-1975) – także reżyser
- Maria Kalinowska (1952-1962)
- Janusz Kilarski (1965-1970)
- Eustachy Kojałłowicz (1952-1969) – także inspicjent
- Danuta Kolaszyńska (1952-1959 i 1964-1968)
- Ryszard Kolaszyński (1952-1959, 1964-1968 i 1970-1971) – także asystent reżysera
- Andrzej Kopiczyński (1961-1962 i 1963-1969)
- Irena Kownas (1966-1968)
- Jerzy Kownas (1958-1975)
- Ewa Kołogórska (1952-1958 i 1963-1975) – także reżyser i choreograf
- Wela Lam (1955-1963) – także reżyser i choreograf
- Helena Larys-Pawińska (1952-1958)
- Michał Lekszycki (1970-1975)
- Mirosława Lombardo (1963-1966)
- Zbigniew Mamont (1961-1962 i 1964-1970)
- Janusz Marzec (1963-1968)
- Włodzimierz Miklasiński (1952-1956)
- Zbigniew Miklasiński (1954-1955) – także scenograf
- Zofia Mirska (1960-1969)
- Jan Młodawski (1970-1975)
- Klemens Myczkowski (1957-1965)
- Maria Nochowicz (1960-1975)
- Marian Nosek (1953-1975)
- Jadwiga Okońska (1957-1975)
- Zofia Ordyńska (1952-1968)
- Wanda Paderewska (1973-1975)
- Ryszard Pietruski (1951-1955)
- Michał Rajski (1954-1956)
- Zdzisław Relski (1959-1972)
- Bolesław Rosiński (1956-1969)
- Andrzej Saar (1970-1975)
- Ryszard Sawicki (1952-1965)
- Józef Skwark (1963-1967)
- Jerzy Sobieraj (1958-1962) – także reżyser
- Władysław Sokalski (1952-1959 i 1961-1969)
- Konrad Strycharczyk (1955-1961)
- Marta Szczepaniak (1966-1974)
- Antoni Szubarczyk (1956-1975) – także reżyser
- Zdzisław Tobiasz (1960-1961) – także reżyser
- Zofia Tokarzewska (1952-1957)
- Wacław Ulewicz (1967-1974)
- Eugeniusz Wałaszek (1963-1972)
- Jerzy Wąsowicz (1962-1969 i 1972-1975) – także reżyser
- Wincenty Wesołowski (1952-1972)
- Zbigniew Witkowski (1965-1975)
- Tadeusz Zapaśnik (1971-1973)
- Maria Zbyszewska (1956-1957)
Nagrody
- 1969 – nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie z okazji 24 rocznicy wyzwolenia miasta dla zespołu PTD (Krystyna Bigelmajer, Halina Swincow, Halina Więcek-Przybyła, Józef Chwiejczak, Bohdan Gierszanin, Roland Głowacki, Bohdan Albert Janiszewski, Hilary Kluczkowski, Eustachy Kojałłowicz, Andrzej Kopiczyński, Jan Maciejowski, Zbigniew Mamont, Marian Nosek, Zdzisław Relski, Andrzej Richter, Czesław Rożnowski, Florian Staniewski, Antoni Szubarczyk, Wacław Ulewicz, Eugeniusz Wałaszek, Marcin Wenzel, Wincenty Wesołowski) – za wkład w upowszechnianie historii walk o wyzwolenie Pomorza Zachodniego przez realizację sztuki Ryszarda Liskowackiego Brzeg
Odznaczenia
Afisze do spektakli PTD (wybór)
Bibliografia
- Encyklopedia Szczecina t. II P-Ż (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
- Teatry Dramatyczne w Szczecinie 1945-1965 (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, Poznań 1965
Inne źródła
- Materiały ze zbiorów Książnicy Pomorskiej i ZASP w Szczecinie oraz Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie