Wózek kultowy z Brzeźniaka
| Wózek kultowy z Brzeźniaka | |||
| |||
| Lokalizacja | Muzeum Narodowe w Szczecinie | ||
| Data powstania | IV okres epoki brązu (ok. 1300–1000 lat przed Chr.) | ||
| Materiał | glina | ||
| Wymiary | {{{wymiary}}} | ||
Wózek kultowy z Brzeźniaka – wykonane z gliny, unikatowe znalezisko archeologiczne,datowane na IV okres epoki brązu wg chronologii Oskara Monteliusa (ok. 1300–1000 r. przed Chr). Zabytek stanowił niegdyś własność szczecińskiego Pommersches Landesmuseum, niestety w trakcie II wojny światowej bezpowrotnie zaginął.
Opis zabytku i okoliczności odkrycia
Miniaturowy wózek z Brzeźniaka, pow. łobeski (niem. Rosenfelde, Kreis Regenwalde) oddaje ideę bardzo prostej konstrukcji, złożonej z trzech glinianych kółek średnicy nieco ponad 5 cm, połączonych drewnianą ośką, na której spoczywa drewniany dyszel z rozmieszczonymi na nim trzema glinianymi ptaszkami, wielkości mniej więcej 7,5 × 2,5 cm. Mają one charakterystyczne kacze dzioby, zaznaczone wgłębieniem oczy oraz wyryte po obu stronach miękkie linie imitujące skrzydła.
Znalezisko pochodzi z kurhanowego cmentarzyska, związanego z osadnictwem ludności kultury łużyckiej, datowanego na IV–V okres epoki brązu (1300–850 przed Chr.). Było ono badane po raz pierwszy w latach 1891–1892 przez pastora Johannesa Stütznera z Karwowa, lokalnego archeologa-amatora i miłośnika przeszłości. W 1935 roku badania ratownicze podjął na nekropolii ponownie Hans Jürgen Eggers, ówczesny szczeciński archeolog. Wynikiem jego prac było zabezpieczenie trzech kurhanów (A, B, C) z siedemnastu zachowanych mogił, oznakowanych literami od A do R. Kopce miały bruk kamienny na dnie i leżącą na nim warstwę spalonych kości. W sąsiedztwie kurhanów występowały płaskie groby popielnicowe z kamiennym zabezpieczeniem.
Gliniany wózek został odkryty w kurhanie B, w którym znajdowało się także, kilka glinianych naczyń oraz przedmiotów z brązu: 9 pierścionków/kółek, brzytwa, szczypczyki, nóż, sierp, szpila i tutulus. Zaraz po odkryciu wózka dwa gliniane kółka, niestety, zaginęły. Z kolei figurki ptaszków były w różnym stopniu uszkodzone: jeden miał utrącony przód, mniej więcej do połowy korpusu, a dwa pozbawione były dziobów. Znalezisko poddano niezwłocznie konserwacji, uzupełniając brakujące elementy, co nadało mu duży walor wystawienniczy.
Wózek z Brzeźniaka interpretowany jest jako przedmiot kultowy. Uważa się, że motywy ornitomorficzne w kulturze łużyckiej były nierozerwalnie związane z panującym w późnej epoce brązu kultem solarnym. Najczęstszym symbolem w sztuce tego okresu jest barka słoneczna z ptakami. Widać w tej symbolice wyraźnie nawiązania do mitologii nordyjskiej, według której słońce poruszało się w ciągu dnia na wozie zaprzężonym w konie, natomiast nocą przemieszczało się po niebie w barce ciągniętej przez łabędzie. Wózek z Brzeźniaka stanowi naśladownictwo brązowych pierwowzorów, znajdowanych na stanowiskach kultury łużyckiej na Dolnym Śląsku, Łużycach czy Ziemi Lubuskiej.
Wyjątkowość tego zabytku polega na tym, że jego poszczególne części zachowały się w właściwie w komplecie, umożliwiając pełną rekonstrukcję. Najczęściej bowiem odnajdywane są w trakcie wykopalisk pojedyncze elementy: krążki gliniane z otworkami w środku, kółka szprychowe lub ptaki, na postawie których nie jest możliwe odtworzenie pierwotnego wyglądu pojazdu.
Losy zabytku
Znalezisko z Brzeźniaka, niestety, nie przetrwało wojny. Ewakuowane z Pommersches Landesmuseum wraz z innymi zabytkami do Sokolińca zaginęło w niewyjaśnionych okolicznościach. Zachowała się jednak jego dobra fotografia, na której podstawie można było wykonać kopię, prezentowaną w 2015 roku w Muzeum Narodowym w Szczecinie, na pokazie poświęconym archeologii Ziemi Łobeskiej. Ekspozycji towarzyszyła okolicznościowa publikacja pt. „Wędrówki archeologiczne po Ziemi Łobeskiej”.
Bardzo udana kopia wózka z Brzeźniaka znajduje się także na wystawie w Rezerwacie Archeologicznym w Częstochowie-Rakowie, poświęconej kulturze łużyckiej.
Bibliografia
- Eggers Hans Jürgen, Das Gräbfeld von Rosenfelde-Abbau, Kreis Regenwalde, „Monatsblätter” 49, 1935, s. 173–178.
- Gediga Bogusław, Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
- Gedl Marek, Die Toilettegeräte in Polen, Prähistorische Bronzefunde XV/1, München 1988. ISBN 3-406-32223-9.
- Die Rasiemesser in Polen, München 1981. 3-406-07803-6.
- Kaczmarek Maciej, Motywy antropo- i ornitomorficzne oraz wyobrażenia jelenia w sztuce ludności kultury łużyckiej na ziemiach polskich, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich, Katalog wystawy, red. Dariusz Stryniak, Gniezno 2002, s. 99–103. ISBN 83-914494-2-4.
- Kostrzewski Józef, Kultura Łużycka na Pomorzu, Poznań 1958.
- Pradzieje Pomorza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966.
Linki zewnętrzne
- Archeologia Ziemi Łobeskiej na wystawie w Szczecinie
- Szczecin: Najdawniejsze zabytki ziemi łobeskiej - na wystawie
- Kowalski Krzysztof, Szczecińska kolekcja Starożytności Pomorskich (2)
- Rezerwat Archeologiczny w Częstochowie-Rakowie
