Walerian Pawłowski

	Walerian Pawłowski
	dyrygent, kompozytor
Data urodzenia	18 grudnia 1920
Miejsce urodzenia	Kielce
Data śmierci	10 października 2004
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 44-2-36)
Lokalizacja grobu	zobacz na mapie

Walerian Pawłowski (1920-2004) – dyrygent, kompozytor, popularyzator muzyki, publicysta, pedagog

Życiorys

Walerian Henryk Pawłowski urodził się 18 grudnia 1920 roku w Kielcach przy ul. Młyńskiej 3. Jego ojciec o austriacko-polskich korzeniach był doktorem prawa w randze kapitana. Pełnił funkcję obrońcy wojskowego specjalizującego się w prawie morskim.

Dzieciństwo i młodość spędził Walerian Pawłowski w Poznaniu przy ul. Henryka Dąbrowskiego 3, dokąd jego rodzina przeprowadziła się z Kielc w 1921 roku. Uczęszczał do siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej im. Śniadeckich, gdzie należał do drużyny harcerskiej, a później do Gimnazjum im. św. Marii Magdaleny. Tu jego wychowawcą i nauczycielem jęz. polskiego był znany poeta Wojciech Bąk. Maturę zdał w Prywatnym Gimnazjum Humanistycznym im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Równocześnie z nauką śpiewał (II alt) w słynnym chórze ks. Wacława Gieburowskiego.

Okupację spędził wraz z matką w Krakowie. Jego ojciec zginął 11 listopada 1939 roku, rozstrzelany przez Niemców w Gdańsku. Jesienią 1939 roku został immatrykulowany na Wydziale Prawno-Ekonomicznym UJ. Po zamknięciu Uniwersytetu, m.in. wyplatał koszyki, udzielał korepetycji, a dzięki znajomości języka niemieckiego pracował w wydziale lasów i w firmie AEG. Działał w AK. Sporadycznie grywał w teatrze konspiracyjnym, m.in. Rejenta w Zemście Fredry i Borutę w Zaczarowanym kole Rydla.

W 1945 roku został słuchaczem Studia Dramatycznego przy Starym Teatrze w Krakowie. Zagrał m.in. Abramka w Niespodziance Roztworowskiego. Uczestniczył również w Filmowych Warsztatach Młodych przy ul. Józefitów, prowadzonych przez prof. Antoniego Bohdziewicza. Po zdaniu egzaminu został studentem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Jego nauczycielami akademickimi byli m.in. Artur Malawski, Walerian Bierdiajew, Henryk Sztompka i Adam Bronisław Ciechański. Studiował m.in. z przyszłymi wybitnymi pianistkami - Haliną Czerny-Stefańską i Reginą Smendzianką, oraz przyszłymi dyrygentami - Stefanem Marczykiem, Krzysztofem Missoną i Jerzym Procnerem. Po raz pierwszy prowadził orkiestrę jako dyrygent podczas festiwalu szkół muzycznych w Poznaniu w 1949 roku.

Po ukończeniu studiów muzycznych w krakowskiej PWSM (dyplom nr 7), w 1951 roku rozpoczął pracę z Bydgoską Orkiestrą Radiową, której założycielem i dyrygentem był Arnold Rezler. Z tego okresu pochodzą pierwsze nagrania radiowe Waleriana Pawłowskiego.

Od 1954 roku aż do śmierci związany był ze Szczecinem. Przed szczecińską publicznością zadebiutował w tym samym roku, dyrygując Eroiką Ludwika van Beethovena. Po tej udanej próbie został zaangażowany jako II dyrygent do Filharmonii Szczecińskiej. Był wieloletnim członkiem Szczecińskiego Towarzystwa Kultury, piastując od 1970 roku funkcję członka Zarządu STK. W latach 1977-1980 był członkiem Zarządu Rozwoju Ognisk Artystycznych. We wrześniu 2004 roku przygotowywał się do obchodów pięćdziesięciolecia pracy artystycznej. Był jednym z członków-założycieli, powołanego do życia w maju 1998 roku, Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Domu Koncertowego w Szczecinie.

Był zamiłowanym podróżnikiem i fotografikiem, pasjonatem sportów motorowych, zapalonym motocyklistą i miłośnikiem motocykli „Junak”, a także kolekcjonerem nagrań płytowych i gawędziarzem. Jedną z najbarwniejszych postaci życia kulturalnego powojennego Szczecina.

Żonaty z Izabellą Ferency (ur. 1922), śpiewaczką, solistką Państwowej Operetki w Lublinie i Operetki Poznańskiej.

Zmarł 10 października 2004 roku w szczecińskim szpitalu przy ul. Arkońskiej. Został pochowany 18 października w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie (kw. 44-2-36).

Z prywatnego archiwum

Na Junaku
W karykaturze Arkadiusza Gacparskiego (2004)

Muzyka

Jeszcze przed wojną uczęszczał do klasy fortepianu w Państwowej Szkole Muzycznej przy ul. Wrocławskiej w Poznaniu. Obdarzony pięknym altem, śpiewał w chórze katedralnym, prowadzonym przez ks. Wacława Gieburowskiego, oraz w chórze gimnazjalnym, kierowanym przez prof. Władysława Drzewieckiego. Podczas okupacji uczył się w Krakowie śpiewu u Heleny Hrabi-Szałkiewiczowej. Ponadto był akompaniatorem w szkole baletowej Ireny Michalczykówny przy ul. Floriańskiej. Tu zaprzyjaźnił się z przyszłymi wybitnymi tancerzami i choreografami, Witoldem Grucą i Henrykiem Tomaszewskim.

W dniu 16 czerwca 1951 roku, po sześcioletnich studiach na Wydziale Pierwszym (teoria, kompozycja, dyrygentura) Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie, uzyskał dyplom magistra sztuki, dyrygując w koncercie dyplomowym uwerturą do Tannhausera Wagnera, koncertem d-moll Mozarta i Rapsodią hiszpańską Ravela. W latach 1951-1954 piastował stanowisko dyrygenta Orkiestry Radiowej Rozgłośni Bydgoskiej.

Po przyjeździe do Szczecina w 1954 roku objął stanowisko dyrygenta (1954-1986) i konsultanta programowego Filharmonii Szczecińskiej im. Mieczysława Karłowicza. Tu przez wiele lat prowadził muzyczne prelekcje dla młodzieży. Dyrygował koncertami wielu wybitnych muzyków i śpiewaków, m.in. Haliny Mickiewiczówny. Współpracował z Teatrami Lalek - „Rusałką” i „Pleciugą”, Państwowymi Teatrami Dramatycznymi, także z Operetką Szczecińską, a później Operą Szczecińską.

Członek Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków i Szczecińskiego Towarzystwa Muzycznego, którego w latach 1964-1972 był prezesem, a od 1972 roku przewodniczącym Rady Artystycznej.

Afisz koncertu z udziałem Haliny Mickiewiczówny (19 czerwca 1954)
Afisz koncertu z udziałem pianisty Adama Harasiewicza (3 listopada 1954)

Kompozytor

utwory symfoniczne:

1973 – Żmogus na głos recytujący i wielką orkiestrę symfoniczną - do tekstu litewskiego poety Eduardasa Mieželaitisa
1975 – In memoriam na organy i wielką orkiestrę symfoniczną

utwory kameralne, m.in.:

1948 – Wariacje na fortepian i smyczki

pieśni, m.in.:

dwie pieśni do tekstów Czesława Miłosza

piosenki, m.in.:

Walc pożegnania (z Marianem Sygańcem) - wyk. Trymer

ilustracja muzyczna do spektakli teatralnych

Tytuł	Autor	Reżyser	Teatr	Data premiery
O Słoniu Trąbalskim i Papużce Tralalużce	Julian Tuwim	Aleksander Fogiel	Teatr Lalek „Rusałka”	25 grudnia 1955
Baśń o zaklętym kaczorze	Maria Kann	Ewa Kołogórska	Teatr Lalek „Rusałka”	21 stycznia 1957
Awantura w Chioggi	Carlo Goldoni	Aleksander Fogiel	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	17 maja 1957
Podróż pana Perrichon	Eugène Labische, Eduard Martin	Janusz Obidowicz	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	4 listopada 1959
Tomek w krainie dziwów	Krzysztof Orski	Włodzimierz Dobromilski	Teatr Lalek „Pleciuga”	14 września 1962
Kajtuś Czarodziej	Janusz Korczak	Krzysztof Niesiołowski	Teatr Lalek „Pleciuga”	20 kwietnia 1963
Magik i małpiszon (montaż satyryczno-liryczny)	Konstanty Ildefons Gałczyński	Ewa Kołogórska	Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Imprez Artystycznych „Estrada” (sala Kameralna Zamku Książąt Pomorskich)	16 grudnia 1963
Misie Ptysie	Zbigniew Poprawski	Włodzimierz Dobromilski	Teatr Lalek „Pleciuga”	9 lutego 1964
Głód i pragnienie	Eugène Ionesco	Andrzej Ziębiński	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	24 września 1965
Doradcy króla Hydropsa	Stanisław Lem	Krzysztof Niesiołowski	Teatr Lalek „Pleciuga”	13 listopada 1965
Trzy białe strzały	Jan Makarius	Ewa Kołogórska	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	20 lutego 1966
A jednak się kręci...	Jerzy Broszkiewicz (fragm. sztuki Koniec księgi VI), Bertold Brecht (Żywot Galileusza)	Ewa Kołogórska	Teatr Rozmów (Oficerski Klub Garnizonowy)	29 marca 1966
Polowanie (monodram)	Joanna Kulmowa	Jan Kulma	Teatr Telewizji	kwiecień 1966
Otello	William Shakespeare	Jan Maciejowski	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	1 października 1966
Zbójcy	Fryderyk Schiller	Edmund Pietryk	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	3 grudnia 1966
Młynek do kawy	Konstanty Ildefons Gałczyński	Krzysztof Niesiołowski	Teatr Lalek „Pleciuga"	4 grudnia 1966
Meteor	Friedrich Durrenmatt	Jan Maciejowski	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	9 grudnia 1966
Otello	William Shakespeare	Jan Maciejowski	Teatr Telewizji	11 sierpnia 1967
Henryk IV	William Shakespeare	Jan Maciejowski	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	12 czerwca 1969
Droga przez walkę	(oprac.) Janusz Marzec, Walerian Pawłowski	Janusz Marzec	Państwowy Teatr Muzyczny	25 kwietnia 1970
Wesele	Stanisław Wyspiański	Józef Gruda	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	10 maja 1970
Księżniczka na opak wywrócona	Calderon Pedro de la Barca	Ewa Kołogórska	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	27 czerwca 1971
Przepis ze starej kroniki	Jerzy Broszkiewicz	Ewa Kołogórska	Teatr Krypta	1971
Rzecz o Alkasynie i Nikolecie	Anonim z XIII w.	Ewa Kołogórska	Teatr Krypta	6 marca 1972
Przepis ze starej kroniki	Jerzy Broszkiewicz	Ewa Kołogórska	Teatr Telewizji	12 marca 1972 (TVP2 - Studio Współczesne)
Jeślim nie posiadł miłości był całej	poezja angielska	Janusz Rudnicki	Teatr Telewizji	10 września 1972 (TVP2 - Estrada Literacka)
Kot w walizce	Genadyj Cyfierow, Henryk Sapgir	Włodzimierz Dobromilski	Teatr Lalek „Pleciuga"	12 stycznia 1975
Kłopoty zbója Madeja	Ludomir Legut	Ewa Kołogórska	Teatr Krypta	5 lutego 1989

inne formy działalności muzycznej

Tytuł	Kompozytor	Autor libretta / Autor	Reżyser	Forma twórczości	Teatr	Data premiery
Wilhelm Tell		Friedrich Schiller	Emil Chaberski	opracowanie muzyczne	Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	6 lipca 1955
Cnotliwa Zuzanna	Jean Gilbert		Edmund Wayda	dyrygent	Operetka Szczecińska Towarzystwa Miłośników Teatru Muzycznego	31 grudnia 1957
Wiktoria i jej huzar	Paul Ábrahám		Edmund Wayda	opracowanie i kierownictwo muzyczne, dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	10 maja 1958
Wieczór młodych poetów		Andrzej Dzierżanowski, Ryszard Grabowski, Janusz Krzymiński		akompaniament	Klub „13 Muz”	10 czerwca 1958
Zaczęło się w banku... (Mysz kościelna)	Bożena Brzezińska	Henryka Minnicka (adaptacja) wg komedii Laszlo Fodora	Jan Maciejowski	kierownictwo muzyczne	Państwowa Operetka w Szczecinie	29 stycznia 1959
Tysiąc i jedna noc	Johann Strauss syn	Leo Stein, Carl Lindau	Witold Zdzitowiecki	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	29 marca 1959
Bal w operze	Richard Heuberger	Victor Leon, Heinrich von Waldberg	Zenon Laurentowski	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	22 października 1959
Krakowiacy i Górale	Karol Kurpiński		Janusz Obidowicz	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	2 marca 1960
Kwiat Hawai	Paul Ábrahám		Henryk Lotar	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	18 maja 1960
Król włóczęgów	Rudolf Friml, Justin Huntley Mac Carthy		Jerzy Ronard-Bujański	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	28 września 1960
Bajadera	Emmerich Kalman		Henryk Lotar	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	14 grudnia 1960
Zamek na Czorsztynie, czyli „Benvenuto"	Karol Kurpiński		Henryk Lotar	dyrygent	Państwowa Operetka w Szczecinie	18 marca 1961
Jaśnie pan Nikt		Lope de Vega	Jan Maciejowski	opracowanie muzyczne	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	21 kwietnia 1964
Matka Courage i jej dzieci		Bertold Brecht	Zbigniew Mak	kierownictwo muzyczne	Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	20 marca 1965
Nitouche	Hervé (Louis Auguste Florimond Ronger)	Henri Meilhac, Albert Millaud	Juliusz Lubicz-Lisowski	aranżacja muzyczna	Państwowy Teatr Muzyczny	21 stycznia 1968
Cesarsko-królewski narzeczony		Ludwik Askenazy	Jan Maciejowski	opracowanie muzyczne	Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	4 maja 1968
Dama od Maxima	Ryszard Sielicki	Antoni Marianowicz wg komedii Georges'a Feydeau	Aleksander Długosz	konsultacja programowa	Państwowy Teatr Muzyczny	3 września 1968
Wiedeńska krew	Johann Strauss syn	Victor Léon, Leo Stein	Zofia Weissówna	konsultacja programowa	Państwowy Teatr Muzyczny	26 września 1969
Inez (musical)	Edmund Borowski	Kazimierz Andrzej Czyżowski	Janusz Marzec	konsultacja programowa	Państwowy Teatr Muzyczny	12 marca 1970
Droga przez walkę	(oprac.) Janusz Marzec, Walerian Pawłowski		Janusz Marzec	kierownictwo muzyczne, dyrygent	Państwowy Teatr Muzyczny	25 kwietnia 1970
Po górach, po chmurach		Ernest Bryll	Jowita Pieńkiewicz	kierownictwo muzyczne	Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	10 maja 1970
Dzwony kornewilskie	Robert Planquette	Louis Clairville, Charles Gabet	Janusz Marzec	konsultant programowy	Państwowy Teatr Muzyczny	27 czerwca 1970
Koncert kameralny z okazji XXV-lecia Rozgłośni PR w Szczecinie	Tadeusz Baird			dyrygent	Zamek Książąt Pomorskich	10 stycznia 1971
Cygańska miłość	Franz Lehár	Alfred Maria Willner, Robert Bodanzky	Aleksander Długosz	konsultacja programowa, kierownictwo muzyczne, dyrygent	Państwowy Teatr Muzyczny	23 maja 1971

Ponadto był autorem muzyki do wielu słuchowisk radiowych i widowisk telewizyjnych (od 1949)

Pedagog

Od 1951 do 1953 roku prowadził zajęcia w średnich szkołach muzycznych Torunia, Olsztyna oraz Szczecina (od 1954). W latach 1974-1977 był pracownikiem szczecińskiego punktu konsultacyjnego Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej II Stopnia w Poznaniu. Prowadził wykłady z zakresu muzyki i sztuki dla licealistów, studentów Politechniki Szczecińskiej oraz słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

Publicystyka prasowa i radiowa

Pod koniec lat trzydziestych XX wieku publikował artykuły o tematyce motoryzacyjnej w „Horyzontach”, międzyszkolnym miesięczniku o zasięgu wojewódzkim. W okresie krakowskim pisał felietony do „Życia Literackiego” i „Słowa Powszechnego”. W „Ruchu Muzycznym” anonimowo redagował rubrykę Na krzywej pięciolinii, ponieważ jako student nie mógł podpisywać jej własnym nazwiskiem. Był autorem dwóch autobiografii Na krzywej pięciolinii (1986) oraz Takty i nietakty (1994), a także popularyzującej muzykę klasyczną książki Muzyka i miłość (1999). Od 1992 roku przez wiele lat w „Kurierze Szczecińskim” prowadził rubrykę Walerianowe Kropelki, którą podpisywał swoim imieniem. W felietonach tych poruszał zarówno zagadnienia muzyczne, jak i inne, związane z szeroko pojętą kulturą. W cotygodniowych programach Filharmonii Szczecińskiej im. Mieczysława Karłowicza publikował omówienia koncertów, ponadto pisał i redagował teksty do programów Operetki Szczecińskiej. Był członkiem Rady Programowej almanachu społeczno-kulturalnego „Morze i Ziemia”.

Swoją współpracę z Polskim Radiem rozpoczął w Krakowie, pisząc gawędy muzyczne w doborowym towarzystwie wybitnych krytyków Jerzego Waldorffa i Stefana Kisielewskiego. Pracę w radiu kontynuował w Szczecinie. Był cenionym i lubianym przez słuchaczy radiowych prelegentem i gawędziarzem, a także autorem piosenek do cyklicznej audycji satyrycznej Radiokuter. W Radio Szczecin prowadził cykliczną audycję Gawęda Mistrza Waleriana oraz muzyczne felietony: Polihymnio, uśmiechnij się, Muzyczny savoir-vivre, Mistrz Walerian, Sprzężenia muzyczne i Profesor Batucik (Profesorowi głosu użyczał znany aktor Zdzisław Relski).

Publikacje i artykuły w prasie (wybór)

1957 – O operetce poważnie, „Ziemia i Morze” 1957 nr 7, s. 7
1963 – „Coppelia” Leo Delibes'a (z cyklu: Premiera w Szczecińskiej Operetce), „Kurier Szczeciński” 1963 nr 95, s. 4
1965 – „Panna wodna” Świętochowskiego, (z cyklu: Premiera w Operetce), „Kurier Szczeciński” 1965 nr 39, s. 4
1965 – „Nasze kochane żony” (z cyklu: Premiera w Szczecińskiej Operetce), „Kurier Szczeciński” 1965 nr 80, s. 4
1965 – Operetka dzieciom, (z cyklu: Premiera w Szczecińskiej Operetce), „Kurier Szczeciński” 1965 nr 121, s. 4

1966 – Kameralistyka w zamku. Własny - szczeciński, „Kurier Szczeciński” 1966 nr 35, s. 5
1966 – Kameralistyka w zamku (z cyklu: Spotkania z Polihymnią), „Kurier Szczeciński” 1966 nr 83, s. 5
1968 – Kameralistyka w zamku, „Kurier Szczeciński” 1968 nr 85, s. 4
1968 – „Dama od Maxima” (z cyklu: Półrecenzja W. Pawłowskiego), „Kurier Szczeciński” 1968 nr 232, s. 5
1985 – Wspomnienia dyrygenta (1), „Morze i Ziemia” 1985 nr 3, s. 11
1985 – Wspomnienia dyrygenta (2), „Morze i Ziemia” 1985 nr 4, s. 11
1985 – Wspomnienia dyrygenta (3), „Morze i Ziemia” 1985 nr 5, s. 12
1985 – Wspomnienia dyrygenta (4), „Morze i Ziemia” 1985 nr 6, s. 11
1985 – Wspomnienia dyrygenta (5), „Morze i Ziemia” 1985 nr 7, s. 12-13
1986 – Na krzywej pięciolinii, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin
1994 – Takty i nietakty, Szczecin
1999 – Muzyka i miłość, PWM Edition, Kraków
2003 – Dalsze kapelutka dzieje (z cyklu: Walerianowe kropelki), „Kurier Szczeciński” 2003 nr 57, s. 25
2003 – Jak zadarłem z kontrabasistą (z cyklu: Walerianowe kropelki), „Kurier Szczeciński” 2003 nr 77, s. 15
2004 – Jak nie urok... (z cyklu: Walerianowe kropelki), „Kurier Szczeciński” 2004 z dn. 23 kwietnia, s. 19
2020 – Poradnik melomana czyli sztuka dygresji Maestro Waleriana, Filharmonia im. M. Karłowicza w Szczecinie, Szczecin

Na krzywej pięciolinii (1986)
Muzyka i miłość (1999)
Cykliczny felieton Walerianowe kropelki publikowany w „Kurierze Szczecińskim”

Nagrody i wyróżnienia

1974 – Nagroda m. Szczecina

Odznaczenia

1958 – Złota Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
1964 – Złoty Krzyż Zasługi
1969 – Zasłużony Działacz Kultury
1974 – Krzyż Kawalerski OOP
1995 – Krzyż AK
1995 – Złota Odznaka Polskiego Radia Szczecin
2001 – Złota Honorowa Odznaka Towarzystwa Przyjaciół Szczecina

Ciekawostki

W latach 60. napisał słowa do piosenki Bursztynowy Pierścień. Autorem muzyki był aktor Zygmunt Apostoł
W 1977 roku został bohaterem reportażu filmowego Andrzeja Androchowicza Pasje Waleriana Pawłowskiego
W 2006 roku imieniem dyrygenta nazwano plac na Pogodnie u zbiegu ul. Świętego Stanisława Kostki i Kazimierza Brodzińskiego

Bibliografia

Kto jest kim w Polsce (edycja 2), Wyd. Interpress, Warszawa 1989, s. 992
Kto jest kim w Polsce (edycja 4), Wyd. Interpress, Warszawa 2001, s. 721
Walerian Pawłowski, Na krzywej pięciolinii, KAW, Szczecin 1986
Teatry dramatyczne w Szczecinie 1945-1965, (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”, Poznań 1965
Jaromir Trygław, Artysta od kolebki, „Kurier Szczeciński” 1965 nr 85, s. 6

Inne źródła

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz