Hanna Rajkowska
| Hanna Rajkowska | |||
| aktorka, reżyserka | |||
| |||
| Data urodzenia | 8 lipca 1888 | ||
| Miejsce urodzenia | Kraków | ||
| Data śmierci | 13 czerwca 1966 | ||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||
Hanna Rajkowska (1888-1966) – aktorka, reżyserka teatralna, organizatorka życia teatralnego Szczecina
Życiorys
Hanna (także Anna) Rajkowska, pseud. Hanka Pomian (właśc. Hanna Rehmann), urodziła się 8 lipca 1888 roku w Krakowie. Była córką Franciszka Rehmanna i Michaliny z Łysakowskich. Po ukończeniu ośmioklasowego Instytutu Żeńskiego przez dwa lata uczęszczała na kursy handlowe. Później wstąpiła do szkoły dramatycznej prowadzonej w Krakowie przez aktora i reżysera Kazimierza Gabryelskiego.
Na scenie zadebiutowała 1 października 1909 roku w zespole Juliana Myszkowskiego w Lublinie. Wkrótce przyjęła pseudonim sceniczny Hanka Pomian. Występowała w zespołach objazdowych, z którymi objechała większość miast południowo-wschodniej Polski. Grała m.in. w kierowanym przez aktora i reżysera Edmunda Rygiera Teatrze Ludowym w Krakowie (1912), w lwowskim Ulu, Teatrze Miniatury w Warszawie (1913), krakowskich teatrach Nowości i Miejskim Teatrze Powszechnym (1914-1916) oraz w Teatrze Kieleckim pod dyrekcją Stefana Szczuki-Żylińskiego (1917-1921). Od 1923 do 1935 roku występowała w Brześciu nad Bugiem. Tu kolejno była aktorką w Teatrze Żołnierza Polskiego, a następnie w amatorskich teatrach Kolejowym i Oświatowym. W latach 1935-1937 grała w Krakowie. W sez. 1935/36 w trasach objazdowych (tzw. Krakowski Teatr Objazdowy), a potem w Miejskim Teatrze im. Julisza Słowackiego (sez. 1936/37). W latach 1938-1939 była aktorką Teatru Społecznego w Brześciu nad Bugiem. Od debiutu do wybuchu II wojny światowej występowała w zespołach prowadzonych m.in. przez Henryka Karola Czarneckiego, Dante Baranowskiego i męża, Tadeusza Rajkowskiego (1880-1941).
Po zajęciu Brześcia przez wojska radzieckie, została wcielona do polskiego zespołu rewiowego, wchodzącego w skład Białoruskiej Państwowej Estrady (Bieł-Gos-Estrada). Z zespołem tym występowała do chwili wkroczenia w czerwcu 1941 roku na te terytoria wojsk niemieckich. W listopadzie 1941 roku objęła stanowisko wykładowcy dykcji i deklamacji w brzeskim Studium Dramatycznym. Występowała również w Teatrze Miejskim. W 1943 roku, po rozstrzelaniu przez Niemców dyrektora teatru i zesłaniu kierownika Studium do obozu koncentracyjnego, na podstawie fikcyjnego zaświadczenia lekarskiego zwolniła się z posady w teatrze. Zatrudniła się jako sprzedawczyni w sklepie papierniczo-zabawkarskim.
W lipcu 1944 roku została przymusowo repatriowana z Brześcia. Wyjechała na Lubelszczyznę, gdzie we wsi Przegaliny zarabiała na życie jako krawcowa. Od stycznia 1945 roku prowadziła młodzieżowy amatorski zespół teatralny przy Domu Kultury w Radzyniu.
Do Szczecina przyjechała 13 sierpnia 1945 roku. Tu, wspólnie z przybyłym w tym samym czasie do miasta śpiewakiem i nauczycielem muzyki, Zbigniewem Lubasem, oraz przy pomocy Wojewódzkiego Urzędu Informacji i Propagandy w Szczecinie, rozpoczęła organizowanie pierwszej w powojennym Szczecinie placówki teatralnej. Teatr ten otrzymał nazwę Grażyna. W dniu 2 września 1945 roku w sali WUIiP przy ul. Swarożyca 5 wyreżyserowała estradową składankę Nasz debiut, na którą składały się skecze, pieśni i piosenki oraz recytacje i układy taneczne. Spektakl do dziś uznaje się za pierwszą polską rewię na Ziemiach Odzyskanych. Wraz z aktorami z zespołu, Marią Goriaczew i Zbigniewem Lubasem (śpiew) oraz Stanisławem Baumanem (akompaniament), występowała przed szczecińską publicznością na wieczorach artystycznych organizowanych w siedzibie teatru przy al. Wojska Polskiego.
W grudniu 1945 roku w miejsce działającego Teatru Grażyna (przez krótki okres Koło Dramatyczne przy KM PPR) wraz z Janem Czabanowskim i Zbigniewem Lubasem zorganizowała Teatr Mały, często od nazwiska dyrektora nazywany Teatrem Małym Zbigniewa Lubasa. W latach 1946-1947 była aktorką i kierownikiem artystycznym tej placówki. Także z sukcesem reżyserowała. W latach 1947-1948 należała do zespołu Teatru Komedia Muzyczna (późn. Teatr Polski). Później współpracowała z Artosem.
W 1951 roku wyjechała do Częstochowy, gdzie od 15 lipca tego roku do 1962 roku grała w Teatrze im. Adama Mickiewicza. W 1962 roku zamieszkała w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Z małżeństwa z Tadeuszem Rajkowskim miała dwóch synów – Bolesława (1909-1992), dziennikarza i redaktora naczelnego „Kuriera Szczecińskiego”, i Tadeusza (1910-1992), scenografa teatralnego, związanego m.in. ze scenami szczecińskimi.
Od 1921 roku była członkinią Związku Artystów Scen Polskich (nr leg. 941; po weryfikacji w marcu 1947 - nr leg. 759).
Zmarła 13 czerwca 1966 roku w Warszawie.
Twórczość artystyczna (Szczecin)
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Forma twórczości | Postać | Teatr | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasz debiut | program składany | Hanna Rajkowska | reżyseria | Teatr Grażyna | 2 września 1945 | |
| Grube ryby | Michał Bałucki | Jan Czabanowski | obsada aktorska | Dorota | Teatr Mały | 26 grudnia 1945 |
| Majster i czeladnik | Józef Korzeniowski | Hanna Rajkowska | reżyseria, obsada aktorska | Teatr Mały | 21 lutego 1946 | |
| Walący się dom | Maria Morozowicz-Szczepkowska | Jan Czabanowski | obsada aktorska | Helena | Teatr Mały | 11 maja 1946 |
| Gdzie diabeł nie może | Roman Niewiarowicz | Jan Czabanowski | obsada aktorska | Kundzia | Teatr Mały | 6 lipca 1946 |
| Mariusz | Marcel Pagnol | Zdzisław Karczewski | obsada aktorska | Honoryna | Komedia Muzyczna | 14 lutego 1947 |
| Panna Maliczewska | Gabriela Zapolska | Zdzisław Karczewski | obsada aktorska | Żelazna | Komedia Muzyczna | 1 marca 1947 |
| Mąż pognębiony | Molière | Henryk Lotar | obsada aktorska | Pani de Sotenville | Komedia Muzyczna | 20 marca 1947 |
| Moralność pani Dulskiej | Gabriela Zapolska | Artur Młodnicki | obsada aktorska | Dulska | Komedia Muzyczna | 4 października 1947 |
| Ożenek | Mikołaj Gogol | Franciszek Rychłowski | obsada aktorska | Fiekła Iwanowna, swatka | Teatr Polski | 8 listopada 1947 |
| Głupi Jakub | Tadeusz Rittner | Franciszek Rychłowski | obsada aktorska | Marta | Teatr Polski | 13 grudnia 1947 |
| Przyjaciel nadejdzie wieczorem | Yvan Noe, Jacques Companeez | Henryk Lotar | obsada aktorska | Katarzyna | Teatr Polski | 31 stycznia 1948 |
| Pani prezesowa | Maurice Hennequin, Pierre Veber | Henryk Lotar | obsada aktorska | Aurora | Teatr Polski | 12 czerwca 1948 |
| Grube ryby | Michał Bałucki | Władysław Stoma | obsada aktorska | Dorota | Teatr Polski | 14 września 1948 |
Odznaczenia
- 1959 – Złoty Krzyż Zasługi
Bibliografia
- Encyklopedia Szczecina t. II P-Ż, (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980 t. II (pod red. Zbigniewa Wilskiego), PWN, Warszawa 1994
- Teatry dramatyczne w Szczecinie (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wyd. Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”Poznań 1965
Inne
- Materiały ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, m.in. własnoręcznie sporządzony przez aktorkę życiorys
