Helena Larys-Pawińska
| Helena Larys-Pawińska | |||
| aktorka | |||
| |||
| Data urodzenia | 10 maja 1878 | ||
| Miejsce urodzenia | Warszawa | ||
| Data śmierci | 7 marca 1964 | ||
| Miejsce śmierci | Szczecin | ||
| Miejsce spoczynku | Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 21A-2-9) | ||
| Lokalizacja grobu | zobacz na mapie | ||
Helena Larys-Pawińska (1878-1964) – aktorka
Życiorys
Helena Larys-Pawińska (wł. Helena Pęska) urodziła się prawdopodobnie 10 maja 1878 roku w Warszawie albo w Młodowie. Podawane są także inne lata urodzenia: 1888, 1890 lub 14 maja 1892 roku. Była córką Tytusa Pęskiego i Franciszki z Wojciechowskich. Jej siostra Julia Elsner (1885-1954) była także aktorką.
Po ukończeniu pensji pobierała prywatne lekcje aktorstwa u Romana Żelazowskiego i Józefa Śliwickiego. Dwukrotnie zamężna. Po raz pierwszy wyszła za mąż w 1899 roku za Stanisława Pawińskiego. Pod jego nazwiskiem zadebiutowała na scenie.
W sezonie 1902/03 występowała w Teatrze Polskim w Poznaniu. W latach 1903-1905 była aktorką Teatru Miejskiego we Lwowie. Od 1906 roku w Warszawie. W sezonie 1906/07 grała w Teatrze Małym w Filharmonii Warszawskiej, a w sezonie 1907/08 w zespole Warszawskich Teatrów Rządowych oraz na scenach Teatru Rozmaitości i Teatru Letniego.
W 1915 roku została ewakuowana do Rosji, gdzie grała w zespole Teatru Polskiego kierowanym przez Arnolda Szyfmana (Moskwa 1916). W latach 1916-1918 występowała w Teatrze Polskim pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego (Kijów). W tym czasie zaczęła używać nazwiska Larys-Pawińska, pod którym zapisała się na trwałe w historii polskiego teatru (nazwiska drugiego męża, Fuchs, nigdy nie nosiła).
Od 1919 roku ponownie w Warszawie. Kolejno występowała w teatrach Dramatycznym (sez. 1919/20), Rozmaitości i w Reducie (sez. 1920/21). Grała także w Teatrze Małym i Teatrze Komedia. Występowała także gościnnie na scenach Łodzi (październik 1921), Sosnowca (sez. 1922/23), Poznania (lipiec 1924) i Torunia (1925). Od 1926 do 1939 roku grała na scenach teatrów warszawskich - w Letnim i Narodowym (1926-1933), w Teatrze „8.30” (sez. 1933/34), Aktora (1934) oraz Teatrze Marii Malickiej (1938-1939). Uważana była ze jedną z czołowych artystek scen warszawskich okresu międzywojennego. Grała u boku wybitnych artystów polskiej sceny - Stefana Jaracza, Juliusza Osterwy, Aleksandra Zelwerowicza, Mieczysława Frenkiela i Kazimierza Kamińskiego. Specjalizowała się w repertuarze komediowym. Przed wojną zagrała także drugoplanowe role w filmach Dusze w niewoli (1930) i Czy Lucyna to dziewczyna? (1934).
W czasie okupacji występowała w jawnych teatrach Warszawy - w Komedii (1940-1942) i w Masce (1944).
Od 1945 do 1950 roku grała w Starym Teatrze w Krakowie (sez. 1945/46), Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (1947-1949) i w Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie (sez. 1949/50).
Od 1950 roku w Szczecinie. Początkowo dostała angaż do zespołu Państwowego Teatru Polskiego (od 27 czerwca 1951 roku). Po reorganizacji scen szczecińskich została aktorką Państwowych Teatrów Dramatycznych. W Szczecinie występowała kilkanaście lat, zdobywając wielkie uznanie publiczności talentem, urokiem osobistym i dużą kulturą sceniczną. Przede wszystkim zapisała się w świadomości widzów jako znakomita odtwórczyni ról w sztukach salonowych i w komediach.
Zmarła 7 marca 1964 roku w Szczecinie. Została pochowana na Cmentarzu Centralnym (kw. 21A-2-9).
Teatr (Szczecin)
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Postać | Teatr | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|
| Panna Maliczewska | Gabriela Zapolska | Marian Godlewski | Daumowa | Państwowy Teatr Polski | 7 września 1951 |
| Pan Jowialski | Aleksander Fredro | Marian Godlewski | Szambelanowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 8 lutego 1952 |
| Dwa tygodnie w „Raju" | Zdzisław Skowroński, Józef Słotwiński | Bronisław Kassowski | Zawiszyna | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 9 września 1952 |
| Pan Teodor Zrzęda | Carlo Goldoni | Bronisław Kassowski | Fortunata | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 28 czerwca 1953 Koszalin |
| Szczęście Frania | Włodzimierz Perzyński | Kazimierz Brodzikowski | Lipowska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 23 marca 1954 Myślibórz |
| Na południe od 38 równoleżnika | Thai Dian Czun | Emil Chaberski | Matka In Sen | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 8 maja 1954 |
| Profesja pani Warren | George Bernard Shaw | Emil Chaberski | Kitty Warren | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 7 kwietnia 1955 |
| Dom kobiet | Zofia Nałkowska | Nina Burska | Julia Czerwieńska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Scena Kameralna) | 2 lutego 1956 |
| Rozbójnik | Karol Čapek | Ludwik Benoit | Pani | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 15 czerwca 1956 |
| Mazepa | Juliusz Słowacki | Stefan Drewicz | Kasztelanowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 23 lutego 1957 |
| Uciekła mi przepióreczka | Stefan Żeromski | Jan Maciejowski | Księżniczka Celina Sieniawianka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 10 stycznia 1958 |
| Las | Aleksander Ostrowski | Jerzy Walden | Raisa Pawłowna Gurmyska, wdowa, bogata obywatelka ziemska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 26 marca 1958 |
Na scenie
Szczęście Frania (1954)
Afisz do przedstawienia z udziałem Heleny Larys-Pawińskiej
Helena Larys-Pawińska (Lipowska) i Klara Malinowska (Mroczyńska)
Roman Kłosowski (Franio) i Helena Larys-Pawińska (Lipowska)
Inne przedstawienia
Elżbieta Marzinek (Markolina) i Helena Larys-Pawińska (Fortunata) w sztuce Pan Teodor Zrzęda (1953)
Jako Kitty Warren w Profesji pani Warren (1955). Portret autorstwa Zbigniewa Miklasińskiego
Helena Larys-Pawińska (Raisa Pawłowna) i Władysław Sokalski (Aleksy Siergiejewicz) w Lesie (1958)
Nagrody
- 1957 – Nagroda Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Szczecinie
O Helenie Larys-Pawińskiej
- (...) Pamiętam to nazwisko dobrze z lat dziecinnych. Wymieniano je w moim domu często obok Marcello-Palińskiej, Lubicz Sarnowskiej, Szylinżanki, jako jedno z wybitnych nazwisk Teatru Rozmaitości. Wtedy oznaczało ono młodą, pełną urody i dowcipu amantkę. Jakże głęboko wzruszony byłem ujrzawszy po tylu latach nosicielkę tego nazwiska na scenie teatru w Szczecinie. Helena Larys-Pawińska, o niej to bowiem mowa, jest obecnie filarem i podporą zespołu teatru szczecińskiego. Tak się jakoś składało, że nigdy dotad nie widziałem jej na scenie. Z tym większym zaciekawieniem oczekiwałem jej występu. Nie zawiodłem się. W dobrym przedstawieniu „Szczęścia Frania” Larys-Pawińska stwarza w roli Pani Lipowskiej kreację godną największych mistrzyń teatru. Byłem oczarowany niezwykłym dziecięcym wprost wdziękiem tej aktorki, dowcipem najlepszej marki i zadziwiającym kunsztem, z jakim prowadzi dialogi. Dodajmy do tego wysokie poczucie stylu, wytworną elegancję, która cechuje jej zgoła młodą jeszcze sylwetkę - a będziemy mieli przybliżony obraz tego pięknego zjawiska aktorskiego, jakim jest Pani Helena w roli Lipowskiej. Ale opisane walory tego obrazu sa zewnętrzne i nie na nich polega przecież największa wartośc roli. One jej tylko dodają wdzięku i smaku i są arsenałem znakomitych środków aktorskich. Główna wartość tej pięknej roli polega na charakterystyce postaci, na nieomylnej trafności odczucia tej typowej małżonki zamożnego mieszczanina z początku XX wieku. Lipowska Larys-Pawińskiej jest bezradna, podporządkowana mężowi i wielbiąca go bezkrytycznie, ulegająca córce, w miarę kochająca ich oboje, drżąca przed skandalem - niczym Dulska. Jest rozplotkowana, jak Ada z „Lekkomyślnej siostry”, wysoce moralna we właściwy swemu środowisku świętoszkowaty sposób, troskliwa o dom, zgodnie z obowiązującym modelem żony. Larys-Pawińska ponadto przydała swojej Lipowskiej zakochanie w sobie, rozpieszczenie i bezdenną naiwność, granicząca z głupotą, a wszystko to okrasiła przednim humorem. Jest tak zabawna, że samo jej ukazanie na scenie rozwesela widownię, a tak w swoim komizmie dyskretna i kulturalna, że zmusza do bacznej obserwacji najdrobniejszych swych zagrań każdego widza, starającego się nie uronić nic z tego precyzyjnego a złośliwego studium natury kobiecej. Larys-Pawińska rolą Lipowskiej dowodzi, że jest w tej chwili aktorka komediową najwyższej klasy. Należy winszować teatrowi szczecińskiemu i jego kierownictwu, że posiadają ją w zespole. (Jan Kreczmar, Uczcie się od niej!, „Teatr” 1957 nr 14)
- (...) Helena Larys-Pawińska, znana jeszcze sprzed pierwszej wojny światowej aktorka scen warszawskich, zaprezentowała na szczecińskiej scenie swój wysoki kunszt komediowej aktorki. Świetna Julia w „Domu kobiet”, Fortunata w „Panu Teodorze Zrzęda” Goldoniego i wielu innych. Lekka i niefrasobliwa w dialogu na scenie, w życiu twarda i nieustępliwa, zwłaszcza na jednym punkcie. Mimo wysługi lat uchylała się stale od wszelkich jubileuszy, odznaczeń, nawet zaszczytnego tytułu laureatki m. Szczecina. Uważała bowiem, że te wszystkie dostojeństwa tylko by ja postarzały, a nasza „Larysa”, jakeśmy ją nazywali, chciała żyć w aureoli wiecznej młodości. I taką pozostała w naszej pamięci. (Zofia Ordyńska, To już prawie sto lat..., s. 280)
Ciekawostki
- Zagadkową historię testamentu aktorki przybliża Ryszard Markow w artykule Brylantowy nagrobek, zamieszczonym w 15 numerze tygodnika „Morze i Ziemia” z 9 kwietnia 1986 roku
Bibliografia
- Almanach sceny polskiej sezony 1950-1959, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1951-1960
- Encyklopedia Szczecina t. I A-O (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
- Zofia Ordyńska, To już prawie sto lat..., Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965 (pod red. Zbigniewa Raszewskiego), PWN, Warszawa 1973
- Teatry dramatyczne w Szczecinie 1945-1965 (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, Poznań 1965
Inne źródła
- Zdjęcia ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego w Warszawie i ze zbiorów Związku Artystów Scen Polskich w Szczecinie
