Madonna z Bukowa Morskiego

Madonna z Bukowa Morskiego
Fot. G. Solecki, A. Piętak.
Autor	warsztat południowoniemiecki, zapewne wirtemberski (?)
Lokalizacja	Muzeum Narodowe w Szczecinie, Wały Chrobrego 3, wystawa czasowa Magazyn Sztuki Dawnej, nr inw.: MNS/Szt/74
Data powstania	ok. 1440 r.
Materiał	alabaster, polichromia, złocenia 60 x 26 x 15 cm
Wymiary	{{{wymiary}}}

Madonna z Bukowa Morskiego – alabastrowa figura Pięknej Madonny z Dzieciątkiem wykonana w warsztacie południowoniemieckim, być może wirtemberskim ok. 1440 r.; sprowadzona prawdopodobnie przez cystersów z Bukowa Morskiego (niem. See Buckow), w powiecie sławieńskim, i ustawiona w późnogotyckim ołtarzu głównym kościoła w Bukowie Morskim, ufundowanym przez ostatniego opata klasztoru Henricusa Kresse.

Opis

Rzeźba pełnoplastyczna wykonana z dwóch bloków alabastru. Przedstawia Marię z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Dość krępa sylwetka stojącej Marii upozowana jest na kształt litery „S”, w lekkim kontrapoście, z lewą stopą nieznacznie wysuniętą do przodu. Ukazana jest w długiej białej sukni opadającej na podstawę i obszernym złoconym płaszczu, którego przerzucony przodem fragment układa się w dwie wydatne festonowe fałdy. Gęsto udrapowane szaty modelowane są miękko. Maforium, tylko częściowo zasłaniające jej falujące włosy, opada na ramiona. Wysoko uniesione dłonie Marii o długich szczupłych palcach podtrzymują nagie leżące Dzieciątko trzymające oburącz jabłko. Charakterystyczne są łagodne rysy obu postaci: okrągłe głowy, płaskie szerokie twarze o pełnych policzkach, wypukłych oczach, wąskim nosie i drobnych ustach w lekkim uśmiechu, a także włosy Dzieciątka ułożone w„figlarne” stożkowe loczki przylegające do głowy. Tylna część figury jest opracowana płasko, ze schematycznie zaznaczonymi pionowymi fałdami płaszcza i chusty. Szczyt głowy Marii jest ścięty ku tyłowi, gładko opracowany, z centralnym otworem.

Ołtarz główny w kościele w Bukowie Morskim z alabastrową figurą Madonny z Dzieciątkiem, stan przed 1939, fot. Archiwum MNS (MNS AFoto 14292).

Historia

Nieznany jest dokładnie czas i dzieje importu figury Pięknej Madonny na Pomorze Zachodnie. Datowana na ok. 1440 r. alabastrowa rzeźba, została umieszczona jako figura centralna nastawy ołtarzowej kościoła w Bukowie Morskim (niem. See Buckow), w powiecie sławieńskim. Ołtarz wykonany z drewna dębowego w formie poliptyku został ufundowany ok. 1520 r. przez ostatniego opata bukowskiego klasztoru Henricusa Kresse. Madonna ustawiona wówczas na postumencie z nową gotycką koroną na głowie ukazana była jako Regina Coeli (Królowa Nieba) w towarzystwie rzeźbionych – wewnątrz nastawy ołtarzowej - i malowanych - na pozostałych częściach ołtarza - wizerunków świętych. Poświęcenie ołtarza głównego Marii - najważniejszej patronce zakonu - jest typowe dla fundacji kręgu cysterskiego.

Do okresu drugiej wojny światowej figura wraz z pentaptykiem znajdowała się w kościele w Bukowie Morskim. Zabezpieczona w czasie wojny, po jej zakończeniu trafiła do zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie. Pozostałe rzeźbione wizerunki świętych zaginęły, zaś malowane części ołtarza zostały przekazane do zbiorów Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.

Geneza artystyczna

Otto Schmitt wskazał analogie dla bukowskiej Madonny z figurami ze Schwabstedt koło Husum i z Haderslev w Danii, które wywodził ze Szlezwiku lub jednej z wysp duńskich, i datował ją na lata 1430-1440. Zofia Krzymuska-Fafius początkowo wiązała Madonnę z Bukowa Morskiego z Mistrzem Figur Lektorium z kościoła NMP w Lubece, datując ją na lata ok. 1420-1430, zaś później wiązała rzeźbę z kręgiem oddziaływania tzw. Mistrza Ołtarza z Rimini z ok. 1430 r. i datowała ją na ok. 1440 r. Na podstawie analogii z rzeźbami z Haderslev, autorka ta hipotetycznie zrekonstruowała nimb Marii, który miał mieć kształt dysku.

Aleksandra Lipińska związała bukowską Madonnę z grupą analogicznych rzeźb łączonych w niemieckojęzycznej literaturze z warsztatem południowoniemieckim z terenu Wirtembergii, który specjalizował się w seryjnej produkcji figur alabastrowych. W oparciu o zachowane przykłady (m.in. figura z Würtembergisches Landesmuseum w Stuttgardzie) stwierdza, że na głowie Marii niegdyś osadzona była charakterystyczna niska korona.

Bibliografia

• Krasnodębska Kinga, Lipińska Aleksandra, Maria z Dzieciątkiem, [w:] Materia światła i ciała. Alabaster w rzeźbie niderlandzkiej XVI–XVII wieku, red. J. Kriegseisen, kat. wyst., Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Zielona Brama, 15.11.2011–15.03.2012, Gdańsk 2011, s. 302–305, kat. II. 5
• Krzymuska-Fafius Zofia, Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim. Katalog zbiorów. Szczecin 1962, s. 50, kat. 26.
• Krzymuska-Fafius Zofia, Późnogotycki pentaptyk z kościoła pocysterskiego w Bukowie Morskim fundacji opata Henryka Kresse, [w:] Dzieje, kultura artystyczna i umysłowa polskich cystersów od średniowiecza do XVIII wieku: Poznań 27–30 września 1993, red. J. Strzelczyk, „Nasza Przeszłość”, t. 83, Kraków 1994, s. 473–496.
• Krzymuska-Fafius Zofia, Studia nad rzeźbą średniowieczną na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2009.
• Nowiński Janusz, Ars cisterciensis, Warszawa 2016.
• Schmitt Otto, Eine mittelalterliche Alabaster-Madonna in Pommern, „Monatsblätter“, Jg. 47, Stettin, 1933, s. 120-123.

Autor opracowania: Kinga Krasnodębska

Redakcja: Sylwia Wesołowska